Jedną z ostatnich nowelizacji prawa upadłościowego jest możliwość korzystania ze zwolnień od kosztów sądowych przez dłużnika. Już niedługo, bo od 30 marca 2013 r., przestanie obowiązywać art. 32 ust. 1 powyższego aktu prawnego, który stanowi, że w stosunku do dłużnika nie stosuje się przepisów o zwolnieniu od kosztów sądowych. Uchylenie powyższej regulacji oznacza jednocześnie zastosowanie ogólnych reguł dotyczących zwolnień od kosztów na podstawie ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.
Tym samym zgodnie z treścią art. 102 ustawy o kosztach sądowych, zwolnienia od kosztów sądowych może się domagać osoba fizyczna, jeżeli złoży oświadczenie, z którego wynika, że nie jest w stanie ich ponieść bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Do wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych powinno być dołączone oświadczenie obejmujące szczegółowe dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby ubiegającej się o zwolnienie od kosztów. Oświadczenie sporządza się według ustalonego wzoru. Jeżeli oświadczenie nie zostało złożone albo nie zawiera wszystkich wymaganych danych, stosuje się art. 130 Kodeksu postępowania cywilnego. Z kolei art. 103 wskazuje, że sąd może przyznać zwolnienie od kosztów sądowych osobie prawnej lub jednostce organizacyjnej niebędącej osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną, jeżeli wykazała, że nie ma dostatecznych środków na ich uiszczenie. Sformułowanie "jeżeli wykazała, że nie ma dostatecznych środków na ich uiszczenie" należy rozumieć jako obowiązek wykazania trwałej niemożności uzyskania środków na uiszczenie kosztów sądowych.
Pamiętajmy, że wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych jest pismem procesowym, powinien więc zawierać przedstawienie opisu kondycji finansowej pozwanego wraz z dowodami na poparcie przytoczonych okoliczności. Dla spełnienia powyższego warunku nie jest wystarczające określenie sytuacji finansowej jako rozpaczliwej.
Nowelizacja prawa upadłościowego w omawianym zakresie pojawiła się na skutek wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 15 maja 2012 r. (sygn. akt P 11/10), zgodnie z którym art. 32 ust. 1 ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze w zakresie, w jakim dotyczy dłużników będących spółkami z ograniczoną odpowiedzialnością, jest niezgodny z art. 45 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Zdaniem TK, Rozwiązanie przyjęte w art. 32 ust. 1 powyższej ustawy jest zbyt skrajne, nadmierne w stosunku do celów, którym służą koszty postępowania, a przez to niezgodne z zasadą proporcjonalności określoną w art. 31 ust. 3 Konstytucji. Jest ono w sposób oczywisty niezgodne z powyższym przepisem Konstytucji, jeśli weźmie się pod uwagę, że naruszenie zasady proporcjonalności następuje kosztem ograniczenia prawa do sądu, które podlega szczególnej ochronie na gruncie Konstytucji. O zwolnieniu od opłat sądowych dłużnika – wnioskodawcy, powinien rozstrzygać w konkretnej sprawie sąd z uwzględnieniem przesłanek określonych przez ustawę, z uwzględnieniem fundamentalnej roli prawa do sądu w społeczeństwie demokratycznym, ale także z uwzględnieniem ryzyka, które w oczywisty sposób obciąża każdego, który realizuje przedsięwzięcie gospodarcze.
