Kopalnie w ramach oszczędności same wykonywały najbardziej potrzebne roboty inwestycyjne, rezygnując z wykonania większości robót inwestycyjnych zlecanych na zewnątrz, tzn. do PRG i PBSz jako przedsiębiorstw specjalistycznych. Poprzez taką gospodarkę PRG i PBSz z uwagi na braki frontu robót, popadły w kłopoty finansowe, a tym samym zaczęły ograniczać zatrudnienie. Jednym ze sposobów poprawy sytuacji finansowej okazały się postanowienia ustawy z dnia 29 września 1994 r. o zmianie ustawy – Kodeks Pracy oraz o zmianie niektórych wyroków (Dz. U. Nr 113 poz. 547), które w art. 9 pozwalały stronom Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy odstąpić od stosowania niektórych uprawnień i świadczeń. Przedsiębiorstwa Robót Górniczych i Przedsiębiorstwa Budowy Szybów będąc w trudnej sytuacji finansowej zagrażającej redukcją zatrudnienia, w ramach mniejszego zła, zdecydowały się skorzystać z możliwości odstąpienia od stosowanych świadczeń, miedzy innymi od bezpłatnego węgla w naturze, jak też ekwiwalentu pieniężnego za ten węgiel dla byłych pracowników przedsiębiorstwa. Wtedy to na podstawie art. 10 omawianej ustawy, przekazano wnioski do ZUS, celem włączenia do podstawy wymiaru świadczenia emerytalnego, czy też rentowego, ekwiwalentu pieniężnego za należny bezpłatny węgiel byłym pracownikom. Włączenie do podstawy wymiaru emerytur i rent następowało w różnych terminach w zależności od kondycji finansowej poszczególnych przedsiębiorstw. Większość uprawnionych nie mogła włączyć do podstawy wymiaru świadczenia kwoty ekwiwalentu pieniężnego za bezpłatny węgiel, gdyż ta podstawa wymiaru przekraczała już dopuszczalne 250 %.
Na podstawie postanowień art. 55 ustawy z dnia 25 listopada 1998 r. o dostosowaniu górnictwa węgla kamiennego do funkcjonowania w warunkach gospodarki rynkowej oraz szczególnych uprawnieniach i zadaniach gmin górniczych Zakład Ubezpieczeń Społecznych przejął od zakładów objętych tą ustawą obowiązek wypłaty ekwiwalentu pieniężnego z tytułu prawa do bezpłatnego węgla, dla osób uprawnionych do bezpłatnego węgla na podstawie Układu Zbiorowego Pracy, które uzyskały emeryturę lub rentę przed dniem 31 grudnia 2006 r. Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 30 kwietnia 1999 r. w sprawie szczególnych zasad przeprowadzania ekwiwalentu pieniężnego z tytułu prawa do bezpłatnego węgla i wypłacania tego ekwiwalentu oraz zasad redukowania kosztów deputatu węglowego i rent wyrównawczych, uprawnienia do przejęcia przez ZUS ograniczono do zatrudnionych w przedsiębiorstwach górniczych. Jednakże takie uregulowanie wywołało falę pozwów do sądów przez uprawnionych pracowników przedsiębiorstw robót górniczych. Werdykty były różne, część pozytywnych i część negatywnych.
W ustawie z dnia 21 grudnia 2001 r. o zmianie ustaw o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym, Prawo energetyczne, o partiach politycznych, o dostosowaniu górnictwa węgla kamiennego do funkcjonowania w warunkach gospodarki rynkowej oraz szczególnych uprawnieniach i zadaniach gmin górniczych, o zmianie niektórych ustaw związanych z funkcjonowaniem administracji publicznej, Prawo telekomunikacyjne, o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego "Polskie Koleje Państwowe", o spółdzielniach mieszkaniowych, o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych, Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, o przebudowie i modernizacji technicznej oraz finansowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2001-2006, o zmianie ustawy o zamówieniach publicznych oraz o utracie mocy ustawy o kasach oszczędnościowo-budowlanych i wspieraniu przez państwo oszczędzania na cele mieszkaniowe w art. 55 ust. 1 dokonano zmiany poprzez ograniczenie możliwości przekazania do ZUS realizacji ekwiwalentu pieniężnego za bezpłatny węgiel w naturze do „kopalń całkowicie likwidowanych”. Zmiany te spowodowały dalszą falę pozwów pracowników przedsiębiorstw, łącznie ze skierowaniem sprawy do Trybunału Konstytucyjnego, który w sprawie SK 20/04 wyrokiem z dnia 12.12.2005 r. orzekł, że art. 55 ust. 1 w części obejmującej zwrot „z kopalń całkowicie likwidowanych” jest niezgodny z art. 64 ust. 2 w związku z art. 32 Konstytucji RP. W ramach realizacji orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, wprowadzono możliwość przywrócenia uprawnień do ekwiwalentu pieniężnego dla osób uprawnionych z przedsiębiorstw robót górniczych i PBSz.
Ustawa z dnia 6 lipca 2007 r. o ekwiwalencie pieniężnym z tytułu prawa do bezpłatnego węgla dla osób uprawnionych z przedsiębiorstw robót górniczych – za osoby uprawnione uważa osoby, które uzyskały uprawnienia emerytalne czy rentowe przed dniem 1 stycznia 2007 r. a które po 31 grudnia 2001 r. nie pobierały ekwiwalentu za bezpłatny węgiel. Projektowana zmiana ustawy pozwala uznać za osoby uprawnione emerytów i rencistów, którzy uzyskali prawo do świadczenia przed 1 stycznia 2007 r. a utracili prawo do ekwiwalentu za bezpłatny węgiel po dniu 31 grudnia 1994 r. Projektodawcy zaznaczają, że poszkodowani emeryci i renciści nie czekając na nowelizację ustawy skierowali wiele pozwów przeciwko ZUS-owi do sądów okręgowych. Część pozwów została już przez sądy pozytywnie rozpatrzona. Tym bardziej wnioskowana nowelizacja winna być przez Sejm niezwłocznie uchwalona. W projekcie określono, że ekwiwalent będzie wypłacany według następującego harmonogramu:
za rok 2002 i 2003 – w 2009 r.;
za rok 2004 i 2005 – w 2010 r.;
za rok 2006 i 2007 – w 2011 r.;
za rok 2008 i 2009 – w 2012 r.;
za rok 2010 i 2011 – w 2013 r.;
za rok 2012 i 2013 – w 2014 r.;
za rok 2014 i 2015 – w 2015 r
