W 2003 roku skarżąca Katarzyna K. wraz z mężem złożyli zawiadomienie o popełnieniu przez lekarza błędu w sztuce lekarskiej podczas porodu. W 2007 roku skarżące złożyły przez swojego pełnomocnika oświadczenie o zamiarze działania w charakterze oskarżycielek posiłkowych. Oskarżony lekarz nie stawiał się na wyznaczone rozprawy. Na kolejnej rozprawie odczytano pismo ze szpitala psychiatrycznego o niemożliwości stawienia się oskarżonego przed sądem. Pełnomocnik skarżących wystąpił z wnioskiem o dopuszczenie dowodu z opinii biegłych psychiatrów na okoliczność, czy oskarżony sam wprawił się w stan niezdolności do udziału w rozprawie. Sąd postanowił dopuścić ten dowód dopiero 15 października 2007 r. Jednakże 21 października 2007 r. oskarżony zmarł, co stało się podstawą do wyznaczenia posiedzenia w przedmiocie umorzenia postępowania.
Pełnomocnik oskarżycielek posiłkowych wniósł o zasądzenie na rzecz Anny K. i Katarzyny K. kosztów postępowania karnego w tym kosztów zastępstwa adwokackiego. Sąd rejonowy umorzył postępowanie karne przeciwko lekarzowi, a kosztami postępowania obciążył Skarb Państwa. Pełnomocnik oskarżycielek posiłkowych zaskarżył to postanowienie zarzucając mu naruszenie konstytucji poprzez niezasądzenie od Skarbu Państwa na rzecz Anny K. i Katarzyny K. kosztów zastępstwa adwokackiego z tytułu ustanowienia pełnomocnika. Sąd okręgowy rozpoznając zażalenie, nie podzielił tych argumentów, orzekając o nieuwzględnieniu zażalenia. O posiedzeniu w przedmiocie rozpoznania zażalenia pełnomocnik oskarżycielek posiłkowych nie został zawiadomiony. O rozstrzygnięciu sądu okręgowego pełnomocnik dowiedział się z doręczonego mu postanowienia sądu.
Zgodnie z zakwestionowanym przepisem, w przypadku, gdy ustawa nie stanowi inaczej w razie umorzenia postępowania koszty procesu ponosi w sprawach z oskarżenia publicznego – Skarb Państwa, z wyjątkiem należności z tytułu udziału adwokata lub radcy prawnego ustanowionego w charakterze pełnomocnika przez pokrzywdzonego, oskarżyciela posiłkowego, powoda cywilnego albo inną osobę, a także z tytułu obrony oskarżonego w sprawie, w której oskarżony skierował przeciwko sobie podejrzenie popełnienia czynu zabronionego.
Art. 45 ust. 1 konstytucji statuuje zasadę sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. Prawo to zostało zagwarantowane wszystkim potencjalnym stronom postępowania sądowego, w tym również pokrzywdzonemu i oskarżycielowi posiłkowemu w postępowaniu karnym w sprawach z oskarżenia publicznego. Zasada ta, zdaniem skarżących, znajduje odzwierciedlenie również w kwestii dotyczącej rozłożenia kosztów procesu pomiędzy poszczególnych uczestników postępowania, a także zwrotu tych kosztów w zależności od wyniku procesu.
Według skarżących kwestionowany przepis w zakresie w jakim wyłącza możliwość zasądzenia na rzecz pokrzywdzonego i oskarżyciela posiłkowego kosztów z tytułu ustanowienia pełnomocnika w osobie adwokata lub radcy prawnego i to niezależnie od podstawy umorzenia i okoliczności sprawy jest niezgodny z prawem do sądu i z zasadą rzetelnego procesu.
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 632 pkt 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego w zakresie, w jakim w razie umorzenia postępowania karnego z powodu śmierci oskarżonego uniemożliwia zasądzenie na rzecz pokrzywdzonego i oskarżyciela posiłkowego należności z tytułu udziału w tym postępowaniu adwokata lub radcy prawnego, ustanowionego w charakterze pełnomocnika, jest niezgodny z art. 45 ust. 1 konstytucji. Ponadto Trybunał postanowił umorzyć postępowanie w pozostałym zakresie na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.
Anna K. i jej małoletnia córka Katarzyna K. występowały w charakterze pokrzywdzonych i oskarżycielek posiłkowych w postępowaniu karnym przeciwko lekarzowi. Reprezentował je w tym postępowaniu adwokat, profesjonalny pełnomocnik z wyboru. Kiedy postępowanie zostało umorzone z powodu śmierci oskarżonego, zwróciły się do sądu o zasądzenie należności z tytułu udziału w nim ich pełnomocnika. Sąd prawomocnie oddalił ich żądanie, na podstawie kwestionowanego przepisu. Wyłącza on między innymi możliwość zasądzenia – w sprawach z oskarżenia publicznego, w razie umorzenia postępowania lub uniewinnienia oskarżonego – kosztów postępowania wynikających z udziału w nim, w charakterze pełnomocnika, adwokata lub radcy prawnego, ustanowionego przez stronę. Statuuje w tym zakresie wyjątek od zasady, że w razie uniewinnienia oskarżonego lub umorzenia postępowania – w sprawach z oskarżenia publicznego – koszty postępowania ponosi Skarb Państwa.
Skarżące zarzuciły temu przepisowi, że narusza ich prawo do sądu, wyrażone w art. 45 ust. 1 konstytucji, zarówno w aspekcie dostępu do postępowania przed właściwym sądem jak i sprawiedliwej procedury.
Trybunał Konstytucyjny podzielił ich zarzuty. Zgodnie ze swoim dotychczasowym orzecznictwem uznał, że wysokość i reguły rozkładu kosztów postępowania mieszczą się w prawie do sądu i mogą być oceniane pod względem zgodności z art. 45 ust. 1 konstytucji. Wygórowane koszty niezbędne do wszczęcia lub prowadzenia postępowania sądowego mogą stanowić barierę ekonomiczną w dostępie do sądu, podobnie jak i ryzyko ekonomiczne wywołane zasadami, według których kształtuje się ostatecznie obowiązek ponoszenia kosztów postępowania. To ryzyko może powstrzymywać przed wejściem na drogę sądowej ochrony prawa. Może też powstrzymywać stronę przed ustanowieniem profesjonalnego pełnomocnika z wyboru, z obawy, że koszty jego udziału spadną na nią. Może się to negatywnie odbić na rzetelności postępowania, dla której udział wysoko wykwalifikowanych pełnomocników ma istotne znaczenie.
Trybunał Konstytucyjny – zgodnie z zasadą skargowości, ograniczył orzeczenie o niezgodności z konstytucją art. 632 pkt 2 k.p.k. tylko do przypadku umorzenia postępowania z powodu śmierci oskarżonego, gdyż tylko takiej sytuacji dotyczy skarga konstytucyjna. W pozostały zakresie postępowanie zostało umorzone.
Trybunał Konstytucyjny uwypuklił, że postępowanie karne zostało wszczęte przez organ państwa z oskarżenia publicznego, pokrzywdzone – jako oskarżycielki posiłkowe – wspierały przy pomocy profesjonalnego pełnomocnika organy państwa w wyjaśnieniu sprawy i dążeniu do sprawiedliwego rozstrzygnięcia. W żaden sposób nie przyczyniły się też do umorzenia postępowania, które nastąpiło z przyczyn od nich niezależnych.
