Zgodnie z nową regulacją cudzoziemcowi będzie można nadać status uchodźcy, jeśli na skutek uzasadnionej obawy przed prześladowaniem w kraju pochodzenia z powodu rasy, religii, narodowości, przekonań politycznych lub przynależności do określonej grupy społecznej nie może lub nie chce korzystać z ochrony tego kraju. Status uchodźcy można również nadać małoletniemu dziecku cudzoziemca, który uzyskał status uchodźcy w RP, urodzonemu na tym terytorium. Jednakże prześladowanie musi ze względu na swoją istotę lub powtarzalność stanowić poważne naruszenie praw człowieka, w szczególności praw, których uchylenie jest niedopuszczalne zgodnie z art. 15 ust. 2 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. oraz być kumulacją różnych działań lub zaniechań, w tym stanowiących naruszenie praw człowieka. Prześladowanie może polegać w szczególności na m.in. użyciu przemocy fizycznej lub psychicznej, w tym przemocy seksualnej, zastosowaniu środków prawnych, administracyjnych, policyjnych lub sądowych w sposób dyskryminujący lub o charakterze dyskryminującym lub wszczęciu lub prowadzeniu postępowania karnego albo ukaraniu, w sposób, który ma charakter nieproporcjonalny lub dyskryminujący. Podmiotami dopuszczającymi się prześladowań lub wyrządzającymi poważną krzywdę mogą być organy władzy publicznej kraju pochodzenia, ugrupowania lub organizacje kontrolujące kraj pochodzenia lub znaczną część jego terytorium lub inne podmioty. Ochrona przed prześladowaniem lub ryzykiem doznania poważnej krzywdy jest zapewniona, gdy podmioty wymienione powyżej – w tym organizacje międzynarodowe podejmują niezbędne środki w celu zapobieżenia prześladowaniom lub poważnej krzywdzie – w szczególności przez zapewnienie skutecznego systemu prawnego w zakresie rozpoznawania, zapobiegania i wykrywania czynów stanowiących prześladowania lub poważną krzywdę oraz karania za takie czyny, i gdy zapewniają osobom prześladowanym lub doznającym poważnej krzywdy dostęp do takiej ochrony.
Cudzoziemcowi, który nie spełnia warunków do nadania statusu uchodźcy można udzielić ochrony uzupełniającej, w sytuacji, gdy powrót do kraju pochodzenia może narazić go na rzeczywiste ryzyko doznania poważnej krzywdy przez orzeczenie kary śmierci lub wykonanie egzekucji, tortury, nieludzkie lub poniżające traktowanie albo karanie, poważne i zindywidualizowane zagrożenie dla życia lub zdrowia wynikające z powszechnego stosowania przemocy wobec ludności cywilnej w sytuacji międzynarodowego lub wewnętrznego konfliktu zbrojnego – i ze względu na to ryzyko nie może lub nie chce korzystać z ochrony kraju pochodzenia. Cudzoziemiec może powoływać się na uzasadnioną obawę przed prześladowaniem lub rzeczywiste ryzyko doznania poważnej krzywdy, spowodowane wydarzeniami, które nastąpiły po opuszczeniu kraju pochodzenia. W takiej sytuacji, uzasadniona obawa przed prześladowaniem lub rzeczywiste ryzyko doznania poważnej krzywdy mogą być spowodowane działaniem cudzoziemca po opuszczeniu kraju pochodzenia, w szczególności, gdy były one wyrazem i kontynuacją przekonań lub orientacji seksualnych posiadanych w kraju pochodzenia. Jeśli na części terytorium kraju pochodzenia nie zachodzą okoliczności uzasadniające obawę cudzoziemca przed prześladowaniem lub doznaniem poważnej krzywdy i istnieje uzasadnione przypuszczenie, że cudzoziemiec będzie bez przeszkód mógł zamieszkać na tej części terytorium, uznaje się, że nie istnieje uzasadniona obawa przed prześladowaniem lub rzeczywiste ryzyko doznania poważnej krzywdy w kraju pochodzenia. Przy ocenie, czy sytuacja na części terytorium kraju pochodzenia jest zgodna z powyższym należy wziąć pod uwagę okoliczności dominujące na tej części terytorium kraju oraz osobiste uwarunkowania cudzoziemca.
Cudzoziemcowi odmawia się nadania statusu uchodźcy, jeśli nie istnieje uzasadniona obawa przed prześladowaniem w kraju pochodzenia, korzysta z ochrony lub pomocy organów lub agencji Narodów Zjednoczonych innych niż Wysoki Komisarz Narodów Zjednoczonych do Spraw Uchodźców, pod warunkiem, że w danych okolicznościach cudzoziemiec ma praktyczną i prawną możliwość powrotu na terytorium, gdzie taka ochrona lub pomoc jest dostępna, bez zagrożenia jego życia, bezpieczeństwa osobistego lub wolności. Ponadto, jeśli istnieją poważne podstawy, aby sądzić, że popełnił zbrodnię przeciwko pokojowi, zbrodnię wojenną lub zbrodnię przeciwko ludzkości w rozumieniu prawa międzynarodowego, jest winny działań sprzecznych z celami i zasadami Narodów Zjednoczonych określonymi w Preambule i art. 1 i 2 Karty Narodów Zjednoczonych lub popełnił zbrodnię o charakterze innym niż polityczny poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, przed złożeniem wniosku o nadanie statusu uchodźcy również odmawia się nadania statusu uchodźcy. Odmowa nadania statusu uchodźcy może również mieć przyczynę w sytuacji, gdy cudzoziemiec jest uważany przez organy władzy Rzeczypospolitej Polskiej za osobę mającą prawa i obowiązki związane z posiadaniem obywatelstwa polskiego. Nadania statusu uchodźcy odmawia się także cudzoziemcowi, wobec którego istnieją poważne podstawy, aby sądzić, że podżegał albo w inny sposób brał udział w popełnieniu zbrodni lub czynów, takich jak np. popełnienie zbrodni przeciwko pokojowi, zbrodni wojennej. Cudzoziemcowi, który złożył kolejny wniosek o nadanie statusu uchodźcy, można ponadto odmówić nadania statusu uchodźcy, jeśli obawa przed prześladowaniem jest oparta na okolicznościach, które celowo wytworzył po ostatniej odmowie nadania statusu uchodźcy. Istnieje możliwość pozbawienia statusu uchodźcy po nadaniu tego statusu właściwy organ stwierdził, że cudzoziemiec dobrowolnie ponownie przyjął ochronę państwa, którego jest obywatelem, utraciwszy obywatelstwo kraju pochodzenia, ponownie dobrowolnie je przyjął. Ponadto odebrać status uchodźcy można cudzoziemcowi, który ponownie dobrowolnie osiedlił się w państwie, które opuścił lub, poza którego granicami przebywał z powodu obawy przed prześladowaniem lub nie może dłużej odmawiać korzystania z ochrony państwa, którego jest obywatelem, z powodu ustania okoliczności, w związku, z którymi uzyskał status uchodźcy, i nie przedstawił przekonywających powodów związanych z poprzednimi prześladowaniami, uzasadniających jego odmowę korzystania z ochrony państwa, którego obywatelstwo posiada.
Z kolei zgodnie art. 20 ustawy cudzoziemcowi można odmówić udzielenia ochrony uzupełniającej w sytuacji, gdy nie istnieje rzeczywiste ryzyko doznania poważnej krzywdy lub, gdy istnieją poważne podstawy, aby sądzić, że popełnił zbrodnię przeciwko pokojowi, zbrodnię wojenną lub zbrodnię przeciwko ludzkości w rozumieniu prawa międzynarodowego lub jest winny działań sprzecznych z celami i zasadami Narodów Zjednoczonych określonymi w Preambule i art. 1 i 2 Karty Narodów Zjednoczonych. Odmowa udzielenia ochrony uzupełniającej nastąpi również w przypadku, gdy cudzoziemca popełnił na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej zbrodnię lub popełnił poza tym terytorium czyn, który jest zbrodnią według prawa polskiego lub stanowi zagrożenie dla bezpieczeństwa państwa lub społeczeństwa. Analogicznie do odmowy nadania statusu uchodźcy, odmawia się udzielenia ochrony uzupełniającej cudzoziemcowi, wobec którego istnieją poważne podstawy, aby sądzić, że podżegał albo w inny sposób brał udział w popełnieniu zbrodni lub czynów, takich jak np. popełnienie zbrodni przeciwko pokojowi, zbrodni wojennej. Ponadto cudzoziemcowi, który przed przybyciem na terytorium RP popełnił inny czyn, który jest przestępstwem według prawa polskiego zagrożonym karą pozbawienia wolności, można odmówić udzielenia ochrony uzupełniającej, jeżeli opuścił on kraj pochodzenia wyłącznie w celu uniknięcia kary.
Cudzoziemca zostanie pozbawiony ochrony uzupełniającej, gdy okoliczności z powodu, których była udzielona, przestały istnieć lub zmieniły się w taki sposób, że ochrona nie jest już wymagana lub wyjdzie na jaw, że zataił informacje lub dokumenty albo przedstawił fałszywe informacje lub dokumenty o istotnym znaczeniu dla udzielenia ochrony uzupełniającej.
