Kapitał zapasowy tworzony jest z:
- zysku spółki – zgodnie z brzmieniem art. 396 par 1 k.s.h. spółka powinna przelewać 8% czystego zysku w skali rocznej, aż do czasu kiedy ten kapitał osiągnie 1/3 kapitału zakładowego,
- nadwyżki osiągniętej przy emisji akcji powyżej ich wartości nominalnej, pozostałe po pokryciu kosztów emisji akcji – określane w doktrynie jako tzw. „agio”,
- dopłat akcjonariuszy uiszczanych w zamian za przyznanie im szczególnych uprawnień w spółce (tj. akcji uprzywilejowanych, czy uprawnień osobistych).
Ponadto, kapitał zapasowy może być również zasilany z czystego zysku za dany rok obrotowy – jeżeli na mocy uchwały walnego zgromadzenia nie został on rozdzielony. Kapitał zapasowy pełni w spółce głównie funkcję ochronną (rezerwową).
W spółce z o.o. do kapitału zapasowego przelewa się:
- agio (nadwyżkę ceny nad wartością nominalną udziałów),
- dopłaty wspólników,
- inne środki, co do których ustawa przewiduje obwiązek przelania ich na ten kapitał,
- zysk, jeśli wspólnicy tak postanowią.
W odróżnieniu do spółki akcyjnej nie ma konieczności przelewania do tego kapitału czystego zysku w celu stworzenia rezerwy na pokrycie straty. Tworzenie takich zabezpieczeń pozostaje do decyzji wspólników.
W spółce kapitałowej może istnieć tylko jeden kapitał zapasowy, kapitałów rezerwowych (zwanych też funduszami) może być natomiast kilka. Utworzenie kapitałów rezerwowych jest zasadniczo fakultatywne, jednak przepisy szczególne mogą wprowadzać obowiązek ich funkcjonowania (np. art. 36 ust. 2a pkt 1 i 2 ustawy o rachunkowości). Spółka może tworzyć kapitały rezerwowe w umowie spółki/statucie bądź na mocy uchwały wspólników/walnego zgromadzenia (w takim wypadku umowa spółki/statut powinna wskazywać taką kompetencję zgromadzenia). Jeśli umowa spółki/statut ustanawia fundusze dodatkowe i określa, jaka część zysku ma być na nie przelewana, wspólnicy/akcjonariusze są tym związani i nie mogą tej części zysku przeznaczyć na wypłaty dywidendy. Zmiana tego wymaga zmiany umowy spółki/statutu.
Przeznaczenie kapitału zapasowego
Zgodnie z brzmieniem art. 396 par 5 k.s.h. o użyciu kapitału zapasowego decyduje walne zgromadzenie akcjonariuszy – jest to przepis o charakterze bezwzględnie obowiązującym – zatem statut spółki nie może w sposób odmienny uregulować tej kwestii.
Walne zgromadzenie może decydować w stosunkowo dowolny sposób o użyciu (przeznaczeniu) kapitału zapasowego w części przekraczającej wysokość 1/3 kapitału zakładowego spółki. Tym samym, kapitał zapasowy spółki do wysokości 1/3 kapitału zapasowego może być przeznaczony wyłącznie na pokrycie straty wykazanej w sprawozdaniu finansowym (art. 396 par. 5 k.s.h.).
Kodeks spółek handlowych dopuszcza możliwość dysponowania kapitałem zapasowym na rzecz akcjonariuszy pod warunkiem, że powstał on z zysku spółki. Wynika to z treści przepisu art. 348 par. 1 k.s.h. który dotyczy zasad wypłaty dywidendy za lata ubiegłe. Zgodnie z jego brzmieniem Kwota przeznaczona do podziału między akcjonariuszy nie może przekraczać zysku za ostatni rok obrotowy, powiększonego o niepodzielone zyski z lat ubiegłych oraz o kwoty przeniesione z utworzonych z zysku kapitałów zapasowego i rezerwowych, które mogą być przeznaczone na wypłatę dywidendy. Kwotę tę należy pomniejszyć o niepokryte straty, akcje własne oraz o kwoty, które zgodnie z ustawą lub statutem powinny być przeznaczone z zysku za ostatni rok obrotowy na kapitały zapasowy lub rezerwowe.Nie jest więc konieczne przenoszenie części kapitału zapasowego do utworzonego specjalnie w tym celu kapitału rezerwowego, z którego następnie miała być dokonywana wypłata na rzecz akcjonariusza. Zatem, zyski skumulowane w kapitale zapasowym mogą zostać przeznaczone na wypłatę dywidendy. Wypłacie podlegać może tylko ta cześć kapitału zapasowego, która zastała utworzona z zysków. Nie podlegają zatem wypłacie środki zgromadzone w tym kapitale, które pochodzą z agio, czyli nadwyżki ceny emisyjnej akcji/udziałów ponad ich wartość nominalna, a także dopłaty uiszczane przez akcjonariuszy w zamian za przyznanie szczególnych uprawnień. Ponadto, nie może podlegać wypłacie na rzecz akcjonariuszy ta część kapitału zapasowego, która odpowiada jednej trzecie kapitału zakładowego – pomimo, iż tworzy się ją z zysku.
Analogicznie kształtują się zasady wypłaty zysku na rzecz wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z tą różnicą, iż w stosunku do sp. z o.o. nie został wprowadzony ustawowy obowiązek zachowania części środków zgromadzonych na kapitale zapasowym w razie potrzeby pokrycia straty.
Przeznaczenie kapitałów (funduszy) rezerwowych
W sytuacji, gdy umowa spółki/statut wskazuje przeznaczenie funduszy, środki znajdujące się na nich mogą być wykorzystane tylko na te cele. Zmiana przeznaczenia środków zgromadzonych na danym kapitale celowym wymaga zmiany umowy spółki/statutu.
Jeśli przeznaczenie danego kapitału wskazuje uchwała zgromadzenia wspólników/walnego zgromadzenia, użycie kapitału na inne cele wymaga uchwały wspólników/akcjonariuszy zmieniającej przeznaczenie kapitału.
W przypadku utworzenia kapitału celowego (np. na inwestycje) mocą umowy spółki lub uchwałą wspólników, przeznaczenie środków na nim zgromadzonych na dywidendę jest możliwe, jeśli odpowiednio zmiana umowy/statutu lub uchwała wspólników/akcjonariuszy zostanie podjęta przed uchwałą o podziale zysku. Jeśli zmiana została dokonana po dniu bilansowym, powinna być ujęta w sprawozdaniu.
Gdy ani umowa spółki ani uchwała wspólników nie wskazuje, na jakie cele mogą być przeznaczone środki znajdujące się na danym kapitale, wspólnicy/ akcjonariusze mogą swobodnie decydować o ich przeznaczeniu. Nie jest zatem wymagane, aby umowa spółki lub uchwała wspólników wyraźnie wskazywała, iż dany kapitał może być przeznaczony na wypłatę dywidendy, ważne jest, aby tego nie zabraniały.
Katarzyna Stabińska, aplikant adwokacki
