Kilka słów o obligacjach korporacyjnych

Czym są obligacje?

Obligacja jest papierem wartościowym emitowanym w serii. Emitent stwierdza w nim, że jest dłużnikiem właściciela obligacji (obligatariusza) i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia. Przedstawiona definicja ustawowa zawarta jest w art. 4 ustawy z dnia 29 czerwca 1995 r. o obligacjach (t.j. Dz. U. 2001 r. Nr 120 Poz. 1300 ze zm.) (dalej Ustawa).

Obligacja to instrument finansowy o charakterze dłużnym, wyrażającym w swej treści wierzytelność – prawo do określonego w dokumencie obligacji świadczenia (pieniężnego lub niepieniężnego). Świadczenia pieniężne z obligacji to np. zwrot sumy nominalnej połączony z zobowiązaniem do wypłaty oprocentowania. Natomiast świadczenia niepieniężne z obligacji to np. prawa do partycypacji w przyszłych zyskach emitenta, zamiany obligacji na akcje emitenta, bądź objęcia nowych akcji emitenta z pierwszeństwem przed dotychczasowymi akcjonariuszami.

Obligacje korporacyjne mogą być emitowane przez podmioty prowadzące działalność gospodarczą, posiadające osobowość prawną, a także spółki komandytowo–akcyjne. Co za tym idzie do ich emisji Ustawa upoważniła jedynie przedsiębiorców działających w formie spółki z o.o., spółki akcyjnej oraz osobno spółki komandytowo-akcyjnej.

Art. 5 Ustawy określa, że dokument obligacji winien zawierać co najmniej informacje:

• podstawie prawnej emisji (uchwała organu stanowiącego emitenta),
• nazwę (firmę) i siedzibę emitenta,
• miejsce i numer wpisu do właściwego rejestru,
• nazwę obligacji i cel jej wyemitowania, jeśli jest określony,
• wartość nominalną i numer kolejny obligacji,
• opis świadczenia emitenta, ze wskazaniem w szczególności wysokości tych świadczeń lub sposobu ich ustalania, terminów, sposobów i miejsc ich spełnienia,
• oznaczenie obligatariusza (przy obligacji imiennej),
• ewentualny zakaz lub ograniczenie zbywania obligacji imiennej,
• datę, od której nalicza się oprocentowanie, także jego wysokość , terminy i miejsce płatności – jeżeli warunki emisji przewidują oprocentowania,
• warunki wykupu,
• zakres i formę zabezpieczenia albo informację o jego braku,
• miejsce i datę wystawienia obligacji oraz podpisy osób uprawnionych do zaciągania zobowiązań w imieniu emitenta (zarząd zgodnie z zasadą reprezentacji).

Do obligacji dołącza się arkusz wykupu akcji, jak również kuponowy oprocentowania – jeżeli warunki emisji to przewidują. Kupon oprocentowania nie jest zatem obowiązkowym elementem. Kupony oprocentowania, nazywane kuponami odsetkowymi, nie są dołączane do płaszcza (przy obligacjach występujących w formie dokumentu tej części obligacji, która stanowi właściwy zapis dłużny), w przypadku, gdy warunki emisji obligacji nie przewidują wypłacania odsetek. Emitent, aby zwiększyć atrakcyjność takiej obligacji dla inwestorów, emituje ją poniżej ceny nominalnej, a więc z dyskontem. Różnica pomiędzy ceną zakupu obligacji, a ceną wykupu stanowi w tym przypadku ekwiwalent otrzymywanych odsetek. Obligacje tego typu noszą nazwę obligacji zerokuponowych.

Obligacje zdematerializowane

Obligacja może być wyemitowana w tradycyjnej formie dokumentu, bądź w postaci zdematerializowanej. Prawa z obligacji w drugiej formie powstają z chwilą dokonania zapisu w ewidencji i przysługują osobie w niej wskazanej jako posiadacz tych obligacji. Do prowadzenia ewidencji uprawnieni są:

• Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych S.A. (KDPW),
• spółka, której KDPW przekazał wykonywania czynności z zakresu prowadzenia depozytu papierów wartościowych,
• firma inwestycyjna (w szczególności dom maklerski i bank).

W przypadku emisji obligacji w formie zdematerializowanej obligatariusz nie dysponuje fizycznie dokumentem obligacji, określającym jego prawa i obowiązki. Dlatego też na emitenta nałożony jest obowiązek ich określenia w warunkach emisji. W ten sposób, pomimo braku dokumentu, sytuacja nabywcy obligacji zdematerializowanej zrównano w zakresie pewności co do posiadanych praw z posiadaczami wersji papierowej.

Obligacje zamienne i z prawem pierwszeństwa

W odróżnieniu od akcji jako papieru wartościowego o charakterze udziałowym, uprawniającego do uczestnictwa i czerpania korzyści z wspólnego przedsięwzięcia w postaci spółki handlowej, obligacja nie niesie ze sobą takiego prawa. Z obligacją jako typowym instrumentem dłużnym może jednak być powiązane uprawnienie do zamiany obligacji na akcję emitenta (obligacja zamienna), bądź z uprawnieniem od objęcia akcji przed dotychczasowymi akcjonariuszami (obligacja z prawem pierwszeństwa).

W świetle art. 393 pkt. 5 Kodeksu spółek handlowych (KSH), emisja tego typu obligacji uzależniona jest od uchwały walnego zgromadzenia. Należy pamiętać, że jeżeli akcjonariuszom przysługuje prawo poboru do objęcia nowych akcji, uchwała o emisji obligacji zamiennych lub obligacji z prawem pierwszeństwa powinna prawo to wyłączyć. w zakresie niezbędnym do wykonania uprawnień obligatariuszy. Podwyższenie kapitału zakładowego w celu przyznania praw do objęcia akcji może nastąpić wyłącznie w trybie warunkowym, określonym w art. art. 448–452 KSH, z uwzględnieniem przepisów o obligacjach.

Podstawę prawną do emisji obligacji zamiennych stanowi art. 20 Ustawy. Spółka akcyjna może emitować obligacje zamienne, o ile przewiduje to jej statut. Uchwała o emisji obligacji zamiennych i akcji wydawanych w zamian za nie, podlega zgłoszeniu do rejestru sądowego. Obligacje takie nie mogą być jednak emitowane poniżej wartości nominalnej i  wydawane przed pełną wpłatą.

Obligatariusz chcąc zamienić swoje obligacje na akcje emitenta musi złożyć spółce pisemne oświadczenie. Termin zamiany obligacji na akcje nie może być dłuższy niż termin ich wykupu, jednakże uchwała o emisji obligacji może go skrócić.

Na podstawie art. 22 Ustawy, spółka może emitować obligacje uprawniające obligatariuszy, oprócz innych świadczeń, do subskrybowania akcji spółki z pierwszeństwem przed jej akcjonariuszami. Uchwała o emisji obligacji z prawem pierwszeństwa powinna określać: liczbę akcji przypadających na jedną obligację i cenę emisyjną akcji lub sposób jej ustalenia. Uchwała określa także termin wygaśnięcia uprawnień obligatariuszy wynikających z przyznanego prawa pierwszeństwa.

Procedura emisji obligacji

W świetle art. 9 Ustawy emisja obligacji może nastąpić w trzech trybach. Wybór jednego z nich uzależniony jest od decyzji biznesowej emitenta. Pod uwagę brane są takie kryteria jak: zakładana wielkość emisji, akceptowalny jej koszt, przewidywany popyt na obligacje spółki. Pierwszy z trybów wskazanych przez Ustawę to publiczne proponowanie nabycia, o którym mowa w art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego obrotu oraz o spółkach publicznych (t.j. Dz. U. 2009 r. Nr 185 Poz. 1439 ze zm.) (Ustawa o ofercie). Publiczne proponowanie to propozycja odpłatnego nabycia papierów wartościowych w dowolnej formie i w dowolny sposób, o ile jest ona skierowana do co najmniej 100 osób lub do nieoznaczonego adresata. Taka propozycja jest możliwa w drodze oferty publicznej, którą jest udostępnianie, co najmniej 100 osobom lub nieoznaczonemu adresatowi, w dowolnej formie i w dowolny sposób, informacji o papierach wartościowych i warunkach dotyczących ich nabycia, stanowiących dostateczną podstawę do podjęcia decyzji o odpłatnym ich nabyciu.

Przeprowadzenie oferty publicznej obligacji musi nastąpić za pośrednictwem firmy inwestycyjnej (domu maklerskiego, banku) oraz w zgodzie z przepisami Ustawy o ofercie oraz Ustawy. Emisja obligacji w tym trybie, jak również dopuszczenie obligacji do obrotu na rynku regulowanym, wiąże się z przygotowaniem prospektu emisyjnego, przedstawieniem go Komisji Nadzoru Finansowego do zatwierdzenia, a następnie udostępnieniem do publicznej wiadomości.

Kolejnym trybem przewidzianym przez Ustawę, jest publiczne proponowanie nabycia w sposób wskazany w art. 3 ust. 1 ustawy o ofercie obligacji, do których nie stosuje się przepisów tej Ustawy. Dotyczy to przypadku, kiedy spółka proponuje nabycie obligacji co najmniej 100 oznaczonym indywidualnie osobom, bądź nieoznaczonemu kręgowi adresatów, z tym że obligacje nie są przeznaczone do publicznego obrotu. Mamy tutaj do czynienia z ofertą publiczną, jednakże z mocy ustawy, wyłączony jest obowiązek stosowania Ustawy o ofercie. Emitent nie musi zatem sporządzić prospektu emisyjnego (memorandum informacyjnego). Brak konieczności stosowania przepisów Ustawy o ofercie ma swoją podstawę prawną w art. 7 ust. 3 pkt 1-4 Ustawy o ofercie. Emisja obligacji w tym trybie dokonywana za pośrednictwem firmy inwestycyjnej, następuje w sposób właściwy dla trybu określonego w art. 9 ust 3 Ustawy. Pozwala ona skorzystać z dobrodziejstw oferty publicznej, wyłączając jednocześnie ewentualne sankcje za naruszenie przepisów ustawy o ofercie.

Przewidziany w art. 9 ust 3 Ustawy tryb emisji regulowany jest w całości przez Ustawę. W odróżnieni od dwóch wcześniejszych, tryb ten jest niepubliczny. Oznacza to, że propozycja nabycia obligacji skierowana być może do maksymalnie 99 oznaczonych indywidualnie podmiotów. Emitent dysponuje tutaj swobodą w zakresie proponowania nabycia obligacji, nie musi to być forma ofertowa.

W przypadku emisji w trybie art. 9 ust. 2 i 3 Ustawy, na emitenta nałożony jest obowiązek przekazania określonych informacji, wskazanych szczegółowo w art. 10 Ustawy, w celu ochrony interesów potencjalnych obligatariuszy. Dodatkowo przy emisji obligacji w trybie art. 9 ust. 2 Ustawy emitent obowiązany jest zamieścić informacje, o których mowa wyżej, w warunkach emisji ogłaszanych w dzienniku ogólnopolskim.

Aby emisji obligacji mogła dojść do skutku, obligacje muszą być  subskrybowane. Termin do subskrypcji (zapisu) na obligacje nie może być dłuższy niż trzy miesiące od dnia rozpoczęcia emisji w przypadku emisji, o których mowa w art. 9 pkt 1 i 2 Ustawy. Przy emisji zamkniętej (art. 9 ust. 3 Ustawy) termin na przyjęcie propozycji nabycia wynosi trzy tygodnie od dnia jej otrzymania, z wyłączeniem sytuacji, gdy emitent określił inny termin. Termin składania kolejnych propozycji nabycia obligacji nie może być dłuższy niż sześć tygodni od dnia złożenia pierwszej propozycji. W ciągu tego czasu tym obligatariusze zobowiązani są do opłacenia nabytych obligacji.

Dozwolone jest obecnie określenie przez emitenta w warunkach emisji minimalnej liczby obligacji, których subskrybowanie jest wymagane dla dojścia emisji do skutku (próg emisji). Przyjęte rozwiązanie ogranicza takie ryzyko. Jeśli emitentem jest spółka akcyjna albo spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, próg ten określa także w uchwale o emisji obligacji. Jeżeli w terminie wyznaczonym do zapisywania się na obligacje nie zostanie subskrybowana co najmniej taka liczba obligacji, która spowoduje osiągnięcie progu emisji, uważa się, że emisja nie doszła do skutku. O takiej sytuacji emitent jest zobowiązany, w terminie dwóch tygodni od ustalonego terminu przydziału, zawiadomić w dwóch dziennikach, w tym jednym regionalnym, lub listami poleconymi wszystkich subskrybentów. Wzywa ich jednocześnie do odbioru, począwszy od dnia ogłoszenia lub wysłania listu poleconego,wpłaconych kwot. Musi to nastąpić w miejscu wpłaty kwot. Obowiązek emitenta zapewnienia możliwości odbioru wpłaconych kwot w miejscu ich wpłaty ustaje po upływie trzech miesięcy od dnia rozpoczęcia wypłat.

W przypadku emisji obligacji dokonanej na podstawie art. 9 ust. 1 i 2 Ustawy, emitent zobowiązany jest dokonać przydziału obligacji w ciągu dwóch tygodni od dnia zamknięcia publicznej subskrypcji, zgodnie z zasadami określonymi w warunkach emisji. Przy emisji zamkniętej termin dokonania przydziału obligacji wynosi sześć tygodni od dnia złożenia ostatniej propozycji nabycia, chyba że emitent określi w warunkach emisji krótszy termin. Przydział dokonywany jest na zgodnie z postanowieniami warunków emisji, które wiążą emitenta i nie mogą podlegać modyfikacji.

Proces emisji obligacji kończy wydanie dokumentu obligacji, gdy mamy do czynienia z obligacjami w formie dokumentu, bądź zapisem w ewidencji w przypadku obligacji zdematerializowanych.

Nie wolno zapominać, że emitent odpowiada całym swoim majątkiem za zobowiązania wynikające z obligacji, z wyłączeniem przypadku emisji obligacji przychodowych.

Za emisją obligacji jako sposobu pozyskania kapitału przemawia wiele zalet. Przede wszystkim swoboda w określaniu warunków emisji, możliwość połączenia typowego instrumentu dłużnego z opcją zamiany obligacji na akcje (obligacja zamienna), bądź prawem pierwszeństwa objęcia akcji emitenta. Stanowi to o atrakcyjności obligacji zarówno dla spółki jak i dla potencjalnych jej nabywców. Dodatkowo istotnym atutem obligacji w stosunku do kredytu bankowego jest fakt, że emitent najpierw spłaca odsetki, a kapitał dopiero w dniu wykupu obligacji. Koszty przez cały okres finansowania są niskie, co prowadzi do nieobciążania projektu w fazie rozwoju i tym samym zwiększa szansę na powodzenie finansowanych przedsięwzięć.

Tomasz Chęciński

Prawnik w Kancelarii Prawniczej

Włodzimierz Głowacki i Wspólnicy sp.k. z siedzibą w Poznaniu

***

Kancelaria Prawnicza Włodzimierz Głowacki i Wspólnicy sp.k. to poznańska kancelaria, która od – kilku lat działa również na terenie Warszawy. Kancelaria posiada wieloletnie doświadczenie w obsłudze zarówno klientów indywidualnych jak i przedsiębiorców. . Jako jedna z nielicznych kancelarii specjalizuje się także w kompleksowej obsłudze prawnej podmiotów z działających w Internecie. . 

Tomasz Chęciński – prawnik, absolwent Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Zdobywał doświadczenia zawodowe w poznańskich kancelariach prawniczych o różnym profilu działalności. Słuchacz Studiów Podyplomowych Zarządzania Przedsiębiorstwami na Uniwersytecie Ekonomicznym w Poznaniu. Zakres jego zainteresowań zawodowych obejmuje prawo rynków kapitałowych oraz prawo spółek.