Zaproponowane zmiany mają na celu takie ukształtowanie przepisów o stosowaniu przymusu bezpośredniego wobec osób chorych psychicznie, które będzie zgodne z postanowieniami ustawy z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym. Zgodnie z dotychczasowym brzmieniem art. 18 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego do stosowania przymusu bezpośredniego uprawniony był lekarz, a w szczególnych przypadkach również pielęgniarka zatrudniona w szpitalu psychiatrycznym lub domu pomocy społecznej. Wobec wprowadzenia przez ustawę o Państwowym Ratownictwie Medycznym możliwości funkcjonowania zespołów ratownictwa medycznego w skład, których nie wchodzi lekarz oraz wobec faktu coraz częstszego występowania właśnie takich zespołów, doszło do sytuacji, w której w stosunku do wielu osób nie przebywających w zakładach opieki zdrowotnej lub domach pomocy społecznej brak było możliwości udzielenia skutecznej pomocy. W sytuacji, w której do osób przejawiających zachowania uzasadniające zastosowanie wobec nich przymusu bezpośredniego, wzywany był zespół ratownictwa medycznego w skład którego nie wchodził lekarz, przybyli na miejsce członkowie tego zespołu: ratownik medyczny, ratownik i kierowca nie mogli udzielić takiej osobie żadnej pomocy, ani przewieść jej do odpowiedniego zakładu opieki zdrowotnej. W konsekwencji tego interwencje wobec takiej osoby podejmowali często funkcjonariusze Policji, którzy nie byli przeszkoleni w zakresie postępowania z tą szczególną grupą osób, a stosowane przez nich środki przymusu bezpośredniego mogły być nieskuteczne lub wręcz niebezpieczne dla osoby chorej psychicznie, której zachowanie nie musi cechować się racjonalnością. Zaproponowane brzmienie art. 18 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego zawiera niezmienione przesłanki stosowania wobec osób chorych psychicznie przymusu bezpośredniego, przewidując jednocześnie możliwość zastosowania określonych środków przymusu w postaci przytrzymania i unieruchomienia przez kierującego akcja prowadzenia medycznych czynności ratunkowych. Skorzystanie z tej możliwości będzie jednak możliwe jedynie w sytuacjach, w których nie ma możliwości uzyskania pomocy lekarza lub pielęgniarki w szpitalu psychiatrycznym lub jednostce organizacyjnej pomocy społecznej. Ponadto został ograniczony czas stosowania przymusu bezpośredniego do momentu uzyskania pomocy lekarza lub na okres transportu osoby chorej psychicznie do odpowiedniego zakładu opieki zdrowotnej. W zaproponowanej regulacji przewidziano również obowiązek powiadomienia przez zlecającego zastosowanie przymusu bezpośredniego odpowiedniego dyspozytora medycznego oraz odnotowania tego faktu w dokumentacji medycznej chorego. Tak ukształtowane przepisy, których uszczegółowienie nastąpi w nowym rozporządzeniu ministra właściwego do spraw zdrowia, zapewnią możliwość sprawnego udzielania pomocy osobom chorym psychicznie przez funkcjonujące obecnie jednostki ochrony zdrowia.
Zgodnie z ustawą o pomocy społecznej domy pomocy społecznej, jak również środowiskowe domy pomocy społecznej zapewniają swoim podopiecznym usługi socjalne i bytowe, nie są natomiast zakładami opieki zdrowotnej i nie mogą udzielać świadczeń zdrowotnych. W takiej sytuacji przewidziana w dotychczasowym brzmieniu zmienianego przepisu delegacja do określenia zakresu świadczeń zdrowotnych udzielanych przez przedmiotowe jednostki pozostawała w sprzeczności z innymi aktami prawnymi regulującymi funkcjonowanie systemu ochrony zdrowia, a wydany na jej podstawie akt wykonawczy nie mógł być realizowany. Proponowane brzmienie ust. 3 wprowadza obowiązek zapewnienia osobom przebywającym w domach pomocy społecznej i środowiskowych domach samopomocy dla osób z zaburzeniami psychicznymi pomocy w dostępie do świadczeń psychiatrycznej opieki zdrowotnej, co może być realizowane poprzez przyznanie tym osobom prawa do specjalistycznych usług opiekuńczych z zakresu pielęgnacji, a zatem przy użyciu środków pozostających w gestii organów pomocy społecznej.
Nowa regulacja wychodzi naprzeciw postulatom podmiotów stosujących te przepisy i w sposób wyraźny wskazuje na prawo wstępu rzecznika do wszystkich pomieszczeń zakładu opieki zdrowotnej związanych z udzielaniem świadczeń zdrowotnych, a nie jak to miało miejsce dotychczas jedynie prawo wstępu do szpitala. Nowe przepisy mają na celu umożliwienie rzecznikowi skuteczniejszego realizowania swoich zadań, poprzez przyznanie mu prawa do występowania z wnioskami o podjęcie stosownych działań do wszystkich członków personelu zakładu opieki zdrowotnej, a zatem również do osób odpowiedzialnych np. za materialno-techniczną stronę pobytu pacjenta w takim zakładzie. Dotychczas obowiązujące przepisy nie dawały rzecznikowi takiej możliwości, niepotrzebnie zawężając krąg podmiotów, do których mógł się on zwrócić, co mogło powodować mniejszą skuteczność działań rzecznika. Zaproponowany przepis ma szczególne znaczenie dla zapewnienia rzecznikowi możliwości nieskrępowanego, a co za tym idzie otwartego i szczerego, kontaktu z pacjentami i ich rodzinami.
Kolejny z zaproponowanych przepisów zakłada uzupełnienie dotychczasowej treści tego przepisu o regulacje dopuszczającą wydłużenie ważności skierowania do szpitala psychiatrycznego o okres oczekiwania na udzielenie świadczenia zdrowotnego. Rozwiązanie to zapobiegnie powstawaniu sytuacji, w których z uwagi na długi, przekraczający 14 dni, czas oczekiwania na hospitalizację, pacjenci są pozbawieni możliwości skorzystania ze świadczeń zdrowotnych udzielanych przez szpitale psychiatryczne. W zaproponowanym rozwiązaniu, warunkiem ważności skierowania jest wpisanie pacjenta na listę osób oczekujących w okresie 14 dni – okresie ważności skierowania.
Zawarta w art. 1 pkt 2 i 10 propozycja zmian w art. 6 i 55 ustawy ma na celu wykreślenie zawartej w tych przepisach delegacji dla ministra właściwego do spraw zdrowia do określenia w drodze rozporządzenia docelowej sieci zakładów opieki zdrowotnej. Opracowanie takiego wykazu, w odniesieniu do wszystkich rodzajów placówek lecznictwa stacjonarnego, przewidziane jest w innych aktach prawnych, kształtujących w sposób kompleksowy system ochrony zdrowia w Polsce. Co za tym idzie wprowadzenie do ustawy o ochronie zdrowia psychicznego obowiązku fragmentarycznej regulacji tego szerokiego zagadnienia należy uznać za niewłaściwe i zbędne.
Wprowadzenie w art. 46 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego nowego ust. 2c – służyć będzie usprawnieniu wykonywania orzeczeń sądowych o przymusowym umieszczeniu w szpitalu psychiatrycznym. Dotychczas obowiązujące regulacje nie precyzowały sposobu postępowania wobec osób, które po wydaniu przedmiotowego orzeczenia uchylały się lub utrudniały jego wykonanie. Postanowienia nowego ust. 2c przewidują, iż w powyższej sytuacji upoważniony przez marszałka województwa lekarz psychiatra będzie mógł zwrócić się do Policji o doprowadzenie takiej osoby do wskazanego szpitala psychiatrycznego. Doprowadzenie takie odbywało się będzie w obecności zespołu ratownictwa medycznego, lekarza lub pielęgniarki.
Zgodnie z art. 2 projektu ustawy, aktualnie obowiązujące przepisy wykonawcze dotyczące stosowania przymusu bezpośredniego zostaną utrzymane w mocy przez okres nie dłuższy niż 12 miesięcy od dnia wejścia w życie przedmiotowej nowelizacji. Konieczność wprowadzenia powyższego rozwiązania wynika z potrzeby zapewnienia nieprzerwanego obowiązywania regulacji określających tryb stosowania przymusu bezpośredniego, w sytuacji, gdy z powodu zmian w zakresie podmiotów uprawnionych do stosowania przymusu, konieczne jest wydanie przez ministra właściwego do spraw zdrowia nowego rozporządzenia. Natomiast zgodnie z art. 3 projektu ustawy, zaproponowane zmiany wejdą w życie z upływem 14 dni od ogłoszenia ustawy.
