Ustawodawca tak naprawdę przewidział, że wszelkie udziały przysługujące konkretnym wspólnikom spółki z o.o. mogą być przez nich zbywane. Z drugiej strony KSH zawiera w sobie pewne ograniczenia dotyczące zbywanych udziałów, które wspólnicy muszą niestety przestrzegać.
Jak wskazuje art. 182 KHS, zbycie udziału, jego części lub ułamkowej części udziału oraz zastawienie udziału umowa spółki może uzależnić od zgody spółki albo w inny sposób ograniczyć. Jeżeli zbycie uzależnione jest od zgody spółki, stosuje się przepisy ustawy, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Zgody udziela zarząd w formie pisemnej. W przypadku gdy zgody odmówiono, sąd rejestrowy może pozwolić na zbycie, jeżeli istnieją ważne powody. Jednocześnie spółka może w terminie wyznaczonym przez sąd rejestrowy przedstawić innego nabywcę. W razie braku porozumienia cenę nabycia i termin jej zapłaty ustala sąd rejestrowy na wniosek wspólnika lub spółki, po zasięgnięciu, w miarę potrzeby, opinii biegłego. Jeżeli wskazana przez spółkę osoba nie uiściła ceny nabycia w wyznaczonym terminie, wspólnik może rozporządzać swobodnie swoim udziałem, jego częścią lub ułamkową częścią udziału, chyba że nie przyjął oferowanej zapłaty.
Jak podkreśla Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 1 grudnia 2011 r. (sygn. akt I CSK 132/11), dopuszczalność ograniczenia zbywalności udziałów w umowie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością wynika z art. 182 KSH i art. 3531 KC w zw. z art. 2 KSH. Wspólnicy mogą poprzestać na przyjęciu konstrukcji ustawowej z art. 182 § KSH, bądź też poszukiwać własnych rozwiązań w granicach swobody kształtowania treści umowy. W tym ostatnim przypadku jedną z granic swobody wspólników wyznacza ustawa, w szczególności art. 182 § 1 KSH, wyraźnie dopuszczający jedynie ograniczenie zbywalności udziałów, a nie jej wyłączenie. Takie rozwiązanie ustawowe jest zsynchronizowane z art. 57 § 1 KC i oznacza w praktyce, że sprzeczne z ustawą będą regulacje umowne bezpośrednio bądź pośrednio wyłączające zbywalność udziałów. Nie chodzi tylko o wyłączenie zbywalności wprost, ale również o takie ograniczenie zbywalności udziałów, które czyni zbycie nadmiernie utrudnionym (np. zbyt długi termin na wyrażenie zgody przez spółkę na zbycie udziałów bądź na zgłoszenie przez wspólnika chęci nabycia udziałów innego wspólnika). W tym ostatnim przypadku mieści się również regulacja umowna, niedostatecznie precyzyjna, umożliwiająca jednemu z zainteresowanych zablokowanie procedury zezwolenia na zbycie udziałów. Jeżeli wspólnik spółki z o. o. zobowiązany z prawa pierwokupu zawarł umowę sprzedaży udziałów, nie uzależniając jej ważności od tego czy inny uprawniony wspólnik skorzysta z przysługującego mu prawa pierwokupu, to prawomocne orzeczenie sądu oparte na art. 59 KC może pozbawić tę umowę skuteczności w takim zakresie, w jakim uniemożliwiła ona wykonanie tego prawa. Uprawomocnienie się orzeczenia skutkuje możliwością złożenia przez uprawnionego oświadczenia o skorzystaniu z prawa pierwokupu w terminie określonym w art. 598 § 2 KC.
Pamiętajmy, że czynność zbycia udziałów nie należy do czynności prawnych dokonywanych przez spółkę z o.o., jest to bowiem czynność wyłącznie pomiędzy zbywcą a nabywcą. Z drugiej strony wymaga ona zgody samej spółki, a jej brak powoduje, że dokonana czynność jest tzw. czynnością niezupełną – dotkniętą sankcją bezskuteczności zawieszonej.
Na zakończenie warto wiedzieć, że prawo pierwszeństwa nabycia udziałów w spółce z o.o. nie jest tożsame z prawem pierwokupu, do którego mają zastosowanie przepisy art. 596 i nast. KC. Prawo pierwszeństwa, przyznane pozostałym wspólnikom, w razie zbycia udziału przez wspólnika, wyłącza możliwość oferowania do sprzedaży udziałów osobie trzeciej, przed uprzednim powiadomieniu pozostałych wspólników o zamiarze zbycia, celem skorzystania przez nich z możliwości nabycia.
