Zasadniczo zabezpieczenie należności możemy podzielić na 3 podstawowe kategorie:
- Zabezpieczenie z ryzykiem w całości zabezpieczonym.
- Zabezpieczenie z ryzykiem ograniczonym.
- Zabezpieczenie z ryzykiem niezabezpieczonym.
Do pierwszej kategorii zabezpieczeń zaliczymy te najbardziej przydatne dla wierzyciela. Dzięki nim może on bowiem mieć największą pewność, że zaległości ciążące na jego dłużniku zostaną w całości spełnione. Zabezpieczenie z ryzykiem w całości zabezpieczonym obejmuje poręczenie regulowane przepisami Kodeksu cywilnego, hipotekę na nieruchomości, zastaw rejestrowy na papierach wartościowych, zastaw rejestrowy na wierzytelności bankowej, kaucję, przewłaszczenie na wierzyciela papierów wartościowych Skarbu Państwa, NBP czy innych banków, gwarancje Skarbu Państwa, NBP, BFG, BGK, jednostki samorządu terytorialnego.
Druga kategoria zabezpieczeń obarczona jest już pewnym ryzykiem niespłacenia wierzyciela. Obejmuje ona środki prawne, które ze swej natury nie zawsze będą zmierzać do zaspokojenia wierzytelności, a przynajmniej jej większej części – pamiętajmy jednak, że nie jest to reguła. Do tego typu zabezpieczeń zaliczymy także poręczenie regulowane przepisami prawa cywilnego, gwarancję, przewłaszczenie własności rzeczy ruchomej wierzyciela, przewłaszczenie prawa własności papierów wartościowych będących w obrocie giełdowym, zastaw rejestrowy na rzeczy ruchomej, przelew wierzytelności, oświadczenie patronackie.
Ostatnia kategoria zabezpieczeń należności jest najbardziej ryzykowna dla wierzyciela. W praktyce stosuje się ją, gdy dwie pierwsze nie mogą znaleźć zastosowania. Wśród tego typu zabezpieczeń odnajdziemy zastaw na prawach, zastaw ustawowy, weksel gwarancyjny, poręczenie wekslowe, blokadę środków bankowych, ubezpieczenie wierzytelności, przejęcie długu, przystąpienie do długu.
Omawiając tę kategorię zabezpieczeń warto przypomnieć, że weksel to papier wartościowy imienny lub na zlecenie, w którym jego wystawca zobowiązuje się w sposób bezwarunkowy, że inna osoba, zwana trasatem, dokona na rzecz odbiorcy weksla zapłaty określonej sumy pieniężnej, ewentualnie że sam zapłaci sumę wekslową odbiorcy weksla. Prawo wekslowe wyróżnia dwa rodzaje weksli – zwykłe oraz in blanco. Pierwszy z nich zawiera nazwę weksel w samym tekście dokumentu, w języku, w jakim go wystawiono, przyrzeczenie bezwarunkowe zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej, oznaczenie terminu płatności, oznaczenie miejsca płatności, nazwisko osoby, na której rzecz lub na której zlecenie zapłata ma być dokonana, oznaczenie daty i miejsca wystawienia weksla i wreszcie podpis wystawcy weksla. Weksel in blanco (określany także mianem weksla niezupełnego) to weksel, który w momencie wystawienia nie posiada co najmniej jednego w/w elementu np. konkretnej kwoty pieniężnej czy daty wystawienia. Nie wymienione elementy są uzupełnianie przez posiadacza weksla przed przedstawieniem go do zapłaty.
W praktyce jest to najczęściej wykorzystywany przez przedsiębiorców weksel zabezpieczający konkretną wierzytelność. Weksel in blanco musi zostać bezwzględnie podpisany przez dłużnika z zamiarem przyjęcia zobowiązania. Często wystawca takiego weksla składa deklarację wekslową, w której określa dokładną sytuację i sposób wypełnienia weksla – jest to ważne ze względu na potencjalne ryzyko nieprawidłowego wypełnienia weksla, które byłoby niekorzystne przede wszystkim dla samego przedsiębiorcy – wierzyciela. Zabezpieczenie wierzytelności w ten sposób uprawnia wierzyciela do dochodzenia swoich roszczeń z majątku wystawcy weksla. Oprócz tak określonych weksli istnieje jeszcze jedna forma zabezpieczenia zwana poręczeniem wekslowym (aval). Jest to tak naprawdę forma zabezpieczenia zapłaty weksla, co do całości lub określonej części. Pamiętajmy, że poręczyciel wekslowy odpowiada tak samo, jak ten za kogo dokonano poręczenia. Dla ważności takiego poręczenia niezwykle ważne jest jego podpisanie na przedniej stronie, na grzbiecie lub tzw. przedłużku. Awal raz złożony nie może zostać w żaden sposób odwołany i staje się bezterminowy – ustaje dopiero z momentem wygaśnięcia zobowiązania wekslowego osoby, za którą poręczono.
Na zakończenie warto dodać, że wybrana przez wierzyciela forma zabezpieczenia musi być możliwa do realizacji. Przykładowo wybranie hipoteki na nieruchomości będzie całkowicie bezskuteczne, gdy dłużnik nie ma jakiejkolwiek nieruchomości. Pamiętajmy zatem, aby przeanalizować dokładnie możliwe opcje zabezpieczenia, skonfrontować to z rzeczywistą sytuacją prawną dłużnika i dopiero na samym końcu dokonać właściwego wyboru. Z drugiej strony nawet najlepsze zabezpieczenie nie gwarantuje zaspokojenia przysługującej nam wierzytelności. Wszystko bowiem zależy od tzw. płynności zbycia posiadanego zabezpieczenia, czyli praktycznej możliwości sprzedaży przedmiotu zabezpieczenia, w sytuacji gdy dłużnik nie chce bądź nie może zrealizować swojego zobowiązania względem wierzyciela.
