W aktualnie obowiązującym stanie prawnym istnieje kilka ustaw na mocy, których osobom uczestniczącym w wydarzeniach wolnościowych, które miały miejsce w latach 1956-1983 oraz rodzinom tych osób przysługują określonego rodzaju świadczenia. Do ustaw tych zaliczyć należy m.in. ustawę z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego oraz ustawę z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. Ustawy te jednakże nie przewidują możliwości przyznawania szczególnego odszkodowania rodzinom ofiar wydarzeń wolnościowych, które miały miejsce w latach 1956-1983, wyłącznie z tytułu śmierci ich bliskich poniesionej na skutek działań wojska, milicji i innych organów aparatu bezpieczeństwa.
Projekt ustawy zakłada wypłatę zadośćuczynienia członkom rodzin ofiar następujących wydarzeń: czerwca 1956 r. w Poznaniu, grudnia 1970 r. na Wybrzeżu (Elbląg, Gdańsk, Gdynia, Szczecin), czerwca 1976 r. w Radomiu, stanu wojennego trwającego od dnia 13 grudnia 1981 r. do dnia 22 lipca 1983 r., w tym w szczególności wydarzeń w kopalni „Wujek” w dniu 16 grudnia 1981 r. Przepisy projektu zakładają, że osobami uprawnionymi do uzyskania zadośćuczynienia byliby małżonek, dzieci, rodzice. Zgodnie z projektem prawo do zadośćuczynienia jest prawem ściśle związanym z osobą uprawnioną do jego otrzymania i niezbywalnym. Projekt ustawy przewiduje wypłatę jednakowej kwoty zadośćuczynienia na rzecz poszczególnych uprawnionych członków rodziny w wysokości 50.000 zł. Kwota ta odpowiada wysokości rent specjalnych przyznanych przez Prezesa Rady Ministrów w związku z uchwałą nr 32/2008 Rady Ministrów z dnia 12 lutego 2008 r., na mocy której Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych przekazano środki finansowe, z ogólnej rezerwy budżetowej, z przeznaczeniem ich na wypłatę rent specjalnych przyznanych rodzicom, małżonkom i dzieciom osób, które poniosły śmierć w grudniu 1970 r. w wyniku działań wojska i milicji w Gdańsku, Gdyni, Szczecinie i Elblągu.
Projekt wprowadza zasadę, że zadośćuczynienie przyznawane jest na wniosek członka rodziny, złożony organowi właściwemu w sprawie przyznania zadośćuczynienia w terminie zawitym 1 roku liczonego od dnia wejścia w życie ustawy. Przepisy wskazują dokumenty, które będą musiały być dołączone do wniosku o wypłatę zadośćuczynienia – skrócony odpis aktu zgonu osoby, która poniosła śmierć wolnościowych trakcie wystąpień wolnościowych oraz skrócone odpisy aktów stanu cywilnego wskazujące na pokrewieństwo członków rodziny z ofiarą wydarzeń wolnościowych. Kompetencje do orzekania w sprawach zadośćuczynień w drodze ostatecznej decyzji administracyjnej projekt ustawy przypisuje Prezesowi Rady Ministrów, przy którym działa jako organ opiniodawczo-doradczy Rada do Spraw Zadośćuczynienia Rodzinom Ofiar Wystąpień Wolnościowych. W skład Rady wchodzi 10 członków powoływanych przez Prezesa Rady Ministrów spośród osób wyróżniających się wysokimi walorami moralnymi, zasłużonych w działalności na rzecz odzyskania przez Państwo Polskie suwerenności, niepodległości i na rzecz respektowania praw człowieka podczas wystąpień wolnościowych lat 1956-1983, a także posiadających wiedzą historyczną dotyczącą tych wystąpień. Decyzję Prezesa Rady Ministrów w sprawie przyznania bądź odmowy przyznania zadośćuczynienia zainteresowani członkowie rodzin ofiar wydarzeń wolnościowych mają prawo zaskarżyć do sądu administracyjnego na zasadach i w trybie określonych w ustawie z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Przy czym projekt zakłada, że sąd administracyjny rozpatruje skargę w terminie 30 dni od dnia jej otrzymania. Projektowana ustawa przewiduje również zwolnienie wypłaconych kwot zadośćuczynienia z podatku dochodowego od osób fizycznych.
Projekt ustawy wprowadza także zasadę zgodnie, z którą przyznanie członkowi rodziny zadośćuczynienia na mocy ustawy oznacza zaspokojenie wszelkich roszczeń odszkodowawczych tej osoby względem Skarbu Państwa, z tytułu śmierci osoby w związku z wystąpieniami wolnościowymi na rzecz odzyskania przez Państwo Polskie suwerenności, niepodległości i respektowania praw człowieka w czerwcu 1956 r. w Poznaniu, w grudniu 1970 r. na Wybrzeżu, w czerwcu 1976 r. w Radomiu albo w okresie stanu wojennego trwającego od dnia 13 grudnia 1981 r. do dnia 22 lipca 1983 r. Ponadto, projekt ustawy zakłada, że przyznanie zadośćuczynienia przewidzianego w ustawie nie narusza uprawnień osoby, która otrzymała zadośćuczynienie, do innych świadczeń przysługujących na podstawie odrębnych przepisów.
W projekcie ustawy przewidziano również, że – co do zasady – zadośćuczynienie nie przysługuje członkom rodzin, którym na mocy art. 82 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, Prezes Rady Ministrów przyznał renty specjalne. W istocie zadośćuczynienie nie będzie przysługiwało członkom rodzin osób, które poniosły śmierć w grudniu 1970 r. w wyniku działań wojska i milicji w Gdańsku, Gdyni, Szczecinie i Elblągu, które otrzymały renty specjalne w związku z uchwałą nr 32/2008 Rady Ministrów z dnia 12 lutego 2008 r. W przypadku, gdy wysokość przyznanych rent specjalnych byłaby niższa od wysokości zadośćuczynienia przysługujące na mocy projektowanej ustawy, wówczas osobom tym przysługiwałoby zadośćuczynienie w kwocie stanowiącej różnicę pomiędzy wysokością zadośćuczynienia przysługującego na podstawie niniejszej ustawy a wysokością przyznanej renty specjalnej.
