Założono, że podstawowym celem reformy będzie uporządkowanie organizacji finansowania tego systemu ubezpieczenia społecznego oraz właściwe ukierunkowanie wsparcia ze środków publicznych do rolniczych świadczeń emerytalno – rentowych. Zakres zaproponowanych zmian w systemie ubezpieczenia społecznego rolników będzie szeroki. Oprócz zmian stricte merytorycznych koniecznym jest wprowadzenie przepisów określających procedury takie jak np. tryb postępowania o objęcie ubezpieczeniem ustalenie wymiaru składek.
Tytułem do objęcia rolników ubezpieczeniem społecznym w rolnictwie i rybołówstwie będzie prowadzenie działalności rolniczej przez osobę fizyczną, a nie fakt bycia właścicielem gospodarstwa rolnego lub posiadaczem takiego gospodarstwa, jak jest to obecnie oraz związanego z tym domniemania, że każdy właściciel gruntów zaliczonych do użytków rolnych lub dzierżawca takich gruntów, jeżeli dzierżawa jest zarejestrowana w ewidencji gruntów i budynków prowadzi na tych gruntach działalność rolniczą. Ubezpieczeniu podlegać będzie rolnik, tj. osoba fizyczna prowadząca osobiście i na własny rachunek działalność rolniczą na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz członkowie jego rodziny stale współpracujący przy prowadzeniu tej działalności, inne osoby pracujące okresowo w gospodarstwie rolnym. Temu ubezpieczeniu podlegać będą również rybacy łodziowi i osoby fizyczne zatrudnione przez nich w związku z prowadzoną działalnością rybacką. Zakłada się, że warunkiem objęcia rolnika prowadzącego działalność rolniczą, ubezpieczeniem społecznym w rolnictwie i rybołówstwie, będzie wpis do ewidencji producentów prowadzonej na podstawie przepisów o krajowym systemie ewidencji producentów, ewidencji gospodarstw rolnych oraz ewidencji wniosków o przyznanie płatności. Producent rolny figurujący w tej ewidencji, do ubezpieczenia będzie zgłaszał pozostałe osoby współpracujące z nim przy prowadzeniu działalności rolniczej, a także inne osoby pracujące w jego gospodarstwie rolnym. Rolnicy prowadzący działalność rolniczą, którzy nie są wpisani do ewidencji producentów, zostaną objęci ubezpieczeniem społecznym osób prowadzących działalność rolniczą, jeśli udowodnią, że prowadzą działalność. KRUS jako instytucja ubezpieczeniowa zobowiązana będzie do prowadzenia centralnego rejestru osób ubezpieczonych i świadczeniobiorców.
Zaproponowano rozszerzenie i uszczegółowienie definicji działalności rolniczej dla celów ubezpieczenia. Za działalność rolniczą uznawać się będzie działalność w zakresie produkcji roślinnej i zwierzęcej – w tym produkcji materiału siewnego, szkółkarskiego, hodowlanego oraz reprodukcyjnego, produkcję warzywniczą, gruntową, szklarniową i pod folią, produkcję roślin ozdobnych, grzybów uprawnych i sadowniczą, chów, hodowlę i produkcję materiału zarodowego ssaków, ptactwa i owadów użytkowych, produkcję zwierzęcą typu przemysłowego lub fermowego, chów i hodowlę ryb i innych organizmów żyjących w wodzie w gospodarstwie rolnym, a także uprawy w szklarniach i ogrzewanych tunelach foliowych, uprawy grzybów i ich grzybni, uprawy roślin "in vitro", fermową hodowlę i chów drobiu rzeźnego i nieśnego, wylęgarnię drobiu, hodowlę i chów zwierząt futerkowych i laboratoryjnych, chów i hodowlę dżdżownic, entomofagów i jedwabników, prowadzenie pasiek oraz chów i hodowlę innych zwierząt poza gospodarstwem rolnym w rozumieniu przepisów o podatku rolnym.
Ubezpieczeniem społecznym w rolnictwie i rybołówstwie będą objęci rybacy łodziowi, czyli osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą polegającą na wykonywaniu rybactwa morskiego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przy użyciu łodzi o długości całkowitej 5 nieprzekraczającej 10 m, oraz – analogicznie jak w przypadku osób prowadzących działalność rolniczą – osoby fizyczne zatrudnione przez rybaków łodziowych. Działalność gospodarcza prowadzona przez tak zdefiniowanych rybaków łodziowych nie ma charakteru stricte rynkowego. Podstawą wymiaru składki dla rybaków łodziowych będzie, podobnie jak w przypadku rolników 10% kwoty najniższej emerytury, natomiast dla zatrudnianych przez nich pracowników dwukrotność tej kwoty. Katalog świadczeń będzie również analogiczny: dla rybaków jak dla rolników, a dla osób fizycznych zatrudnianych przez rybaków jak dla pracowników rolnych. W ślad za tą inicjatywą wprowadzone będą znaczące zmiany w systemie orzecznictwa lekarskiego KRUS. Aktualnie lekarze rzeczoznawcy KRUS oraz Komisje Lekarskie KRUS, w związku z prowadzonym postępowaniem o ustalenie prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego rolników, przygotowani są wyłącznie do orzekania o niezdolności ubezpieczonego do pracy w gospodarstwie rolnym.
Ubezpieczenie społeczne w rolnictwie i rybołówstwie obejmować będzie, tak jak aktualnie w ubezpieczeniu społecznym rolników, dwa odrębne ubezpieczenia finansowane z dwóch odrębnych funduszy w ramach odrębnie zdefiniowanych składek ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie obejmujące świadczenia związane z ryzykiem wypadku przy pracy w rolnictwie lub działalności rybackiej, choroby i macierzyństwa, które będzie pełne lub częściowe; częściowe ubezpieczenie obejmować będzie wyłącznie świadczenia z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej. Drugie, czyli ubezpieczenie emerytalno-rentowe, z którego finansowane będą świadczenia emerytalno-rentowe wraz z dodatkami oraz zasiłek pogrzebowy. Ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu dobrowolnie będzie mógł podlegać także rolnik i osoba współpracująca podejmująca sezonowe zatrudnienie poza gospodarstwem rolnym, pod warunkiem, że dochód z pracy nie przekracza kwoty połowy minimalnego wynagrodzenia za pracę. Przedmiotowe dobrowolne ubezpieczenie nie będzie jednak zwalniać z obowiązku ubezpieczenia w ZUS, a więc będzie to ubezpieczenie podwójne. Ponadto wyłącznie ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu obowiązkowo na dotychczasowych zasadach podlegałyby osoby pobierające renty strukturalne współfinansowane ze środków pochodzących z Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej lub ze środków pochodzących z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz osoby, które przekazały swoje grunty do zalesienia.
Aktualnie składki na ubezpieczenie społeczne rolników opłacane są kwartalnie. Są niepodzielne bez względu na fakt, czy rolnik podlegał ubezpieczeniu przez cały kwartał czy tylko część tego kwartału. Zaproponowano, więc przejście ze składki kwartalnej na ubezpieczenie na składkę miesięczną, wymierzaną za faktyczny okres podlegania ubezpieczeniu. Opłacanie składek miesięcznych powinno następować raz na kwartał, tak jak dotychczas do końca pierwszego miesiąca każdego kwartału. Za takim trybem opłacania składek, przemawia fakt, że z jednej strony fundusze ubezpieczenia społecznego będą otrzymywać na bieżąco wpłaty składek na pokrycie wypłacanych świadczeń, z drugiej zaś strony rolnicy tylko raz w kwartale będą obciążeni obowiązkiem zapłaty. Poza tym opłacając składkę w ten sposób będą ponosić niższe opłaty na rzecz poczty i banków. Obecnie proponuje się dwa warianty różnicowania składek w zależności od wielkości gospodarstwa oraz w zależności od wysokości dochodu z gospodarstwa rolnego liczonego z wykorzystaniem metody standardowej nadwyżki bezpośredniej (SNB).
Prawo do emerytury osoby ubezpieczonej w KRUS, tak jak obecnie, będzie uzależnione od osiągnięcia wieku emerytalnego, który wynosi dla kobiet 60 lat, a dla mężczyzn 65 lat oraz posiadania wymaganego – co najmniej 25-letniego – okresu ubezpieczenia i opłacania składek na 13 ubezpieczenie emerytalno-rentowe. Do tego wymaganego okresu zaliczany będzie wyłącznie okres, za który składka została opłacona. Oznacza to, że sposób ustalania wysokości emerytury również generalnie się nie zmieni. Wyższe świadczenie emerytalne przysługiwać będzie rolnikom, którzy opłacać będą oprócz składki podstawowej także składkę dodatkową. Z tytułu opłacania tej składki zwiększana będzie część składkowa emerytury.
Wdrożenie projektowanych rozwiązań planuje się od dnia 1 stycznia 2009 roku. Wprowadzenie projektowanych zmian może wywołać wiele kontrowersji wśród rolników i organizacji społeczno-zawodowych rolników w obszarze proponowanej metodologii szacowania dochodów jako podstawy wymiaru składki, które może być uznane przez nich za zbyt skomplikowane. Propozycja objęcia ubezpieczeniem pracowników rolnych może natomiast wywołać sprzeciw organizacji pracodawców, ze względu na nierówne obciążenie kosztami pracy. Zastrzeżenia mogą również zgłaszać organizacje związkowe pracowników, co do proponowanego dla tych pracowników zabezpieczenia społecznego.
