Sąd państwowy bowiem odrzuci pozew lub wniosek o wszczęcie postępowania nieprocesowego, jeżeli druga strona przed wdaniem się w spór podniesie, iż strony umowę taką zawarły. Oznacza to, iż za każdym razem przed wystąpieniem do sądu koniecznym jest sprawdzenie, czy strony łączy umowa o poddanie sporu pod rozstrzygnięcie sądu polubownego, tak aby nie narazić się na niepotrzebne koszty, jak również upływ, często jakże cennego czasu.
Jednakże czy to oznacza, iż w każdym przypadku, gdy strony poddadzą spory rozstrzygnięciu sądu polubownego, należy, bez względu na wszystko, dochodzić swych roszczeń przed sądem arbitrażowym? Otóż zdecydowanie nie. Należy bowiem pamiętać, że zapis na sąd polubowny jest umową, która może na skutek pewnych zdarzeń utracić swą moc, bądź z innych przyczyn wystąpi niedopuszczalność drogi sądowej.
Upadłość a zapis na sąd polubowny. Przykładem zdarzenia, wskutek którego następuje utrata mocy przez zapis na sąd polubowny jest ogłoszenie upadłości jednej ze stron umowy. Zgodnie bowiem z przepisami prawa upadłościowego i naprawczego, zarówno w przypadku ogłoszenia upadłości z możliwością zawarcia układu, jak również w razie ogłoszenia upadłości obejmującej likwidację majątku upadłego, zapis na sąd polubowny traci moc z dniem ogłoszenia upadłości, zaś postępowanie toczące się przed sądem arbitrażowym ulega umorzeniu. Nie ulega zatem wątpliwości, iż utrata mocy zapisu skutkuje niedopuszczalnością wszczęcia, jak również niedopuszczalnością dalszego prowadzenia już wszczętego postępowania przed sądem polubownym. Ustawodawca zdecydował o utracie mocy obowiązującej zapisu na sąd polubowny w razie ogłoszenia upadłości strony zapisu z uwagi chociażby na fakt, iż celem postępowania upadłościowego jest równomierne i proporcjonalne zaspokojenie wszystkich wierzycieli z majątku dłużnika, zaś postępowanie arbitrażowe cechuje znaczna elastyczność, która w sytuacji upadłości jednej ze stron umowy nie jest pożądana (fakt zmiany osoby uprawnionej do reprezentacji upadłego z zarządu na syndyka, przy krótkich terminach w postępowaniu arbitrażowym najczęściej oznaczałby przegraną walkowerem, bo syndyk nie zdążyłby przygotować się do postępowania albo w ogóle wziąć udział).
Idą zmiany. Stan prawny, o którym mowa powyżej, zostanie zmieniony z dniem 1 stycznia 2016 r. Od tego dnia będą bowiem obowiązywały dwie oddzielne ustawy, a mianowicie ustawa Prawo upadłościowe regulująca wyłącznie postępowanie upadłościowe oraz ustawa Prawo restrukturyzacyjne, która reguluje cztery postępowania restrukturyzacyjne, pozwalające na restrukturyzację dłużnika i uniknięcie ogłoszenia jego upadłości. Jako, że przedmiotem niniejszego opracowania jest wpływ ogłoszenia upadłości na moc zapisu na sąd polubowny, w dalszej części skupimy się na zmienionych przepisach ustawy Prawo upadłościowe, która dotyczy właśnie tego zakresu.
Ustawa prawo upadłościowe w nowym kształcie przewiduje zasadniczą zmianę w zakresie wpływu ogłoszenia upadłości na postępowanie polubowne. Obecna regulacja, w myśl której ogłoszenie upadłości skutkowało automatycznie utratą mocy zapisu na sąd polubowny oraz umorzeniem toczących się już postępowań przed sądem polubownym była mocno krytykowana. Ustawodawca zatem zdecydował o złagodzeniu restrykcyjnego traktowania postępowań polubownych i zrównaniu ich z postępowaniami sądowymi poprzez nadanie nowego brzmienia art. 147 ustawy Prawo upadłościowe. Zgodnie z treścią tego przepisu, do postępowań przed sądami polubownymi należy stosować przepisy Kodeksu postępowania cywilnego dotyczące zawieszania z urzędu postępowania oraz jego podejmowania (art. 174 § 1 pkt 4 i 5 oraz art. 180 § 1 pkt 5), jak również przepisy ustawy Prawo upadłościowe dotyczące zasad prowadzenia postępowań sądowych i administracyjnych po ogłoszeniu upadłości (144 i 145). Oznacza to, że po zmianie przepisów ogłoszenie upadłości jednej ze stron zapisu na sąd polubowny nie będzie powodowało utraty mocy przez taki zapis, a postępowanie wszczęte przed ogłoszeniem upadłości nie będzie automatycznie podlegało umorzeniu. Zrównanie postępowań polubownych z postępowaniami sądowymi oznacza, iż w razie ogłoszenia upadłości jednej ze stron zapisu na sąd polubowny, postępowanie polubowne wszczęte przed ogłoszeniem upadłości będzie zawieszane z urzędu do czasu wstąpienia syndyka do tego postępowania. Pamiętać jednakże należy, iż w przypadku, gdy postępowanie polubowne dotyczy wierzytelności, która podlega zgłoszeniu do masy upadłości, będzie ono mogło być podjęte przeciwko syndykowi tylko i wyłącznie w sytuacji, gdy wierzytelność nie zostanie uznana na liście wierzytelności w ramach postępowania upadłościowego. Koniec zaś z jednoczesnym procesem o zapłatę i zgłoszeniem wierzytelności. Jeżeli chodzi zaś o możliwość wszczęcia po ogłoszeniu upadłości postępowania polubownego o wierzytelność podlegającą zgłoszeniu do masy upadłości, to ustawodawca przewidział, iż wierzytelność taka winna być dochodzona tylko i wyłącznie poprzez zgłoszenie wierzytelności w ramach postępowania upadłościowego, zaś dopiero po zakończeniu postępowania upadłościowego wierzytelność może być dochodzona przeciwko samemu upadłemu.
Prawo do odstąpienia od zapisu na sąd polubowny. Należy jednak pamiętać o tym, iż na gruncie nowych przepisów ustawy Prawo upadłościowe zarówno syndyk, jak również druga strona, mogą w szczególnych sytuacjach odstąpić od zapisu na sąd polubowny. A mianowicie w sytuacji, gdy w dniu ogłoszenia upadłości postępowanie przed sądem polubownym nie zostało wszczęte, a dochodzenie roszczenia przed sądem polubownym utrudnia likwidację masy upadłości, w szczególności gdy stan masy uniemożliwia pokrycie kosztów wszczęcia i prowadzenia postępowania przed sądem polubownym, wówczas za zgodą sędziego-komisarza syndyk będzie mógł odstąpić od zapisu na sąd polubowny. Druga zaś strona może odstąpić od zapisu na sąd polubowny, gdy syndyk mimo tego, że nie odstąpił od zapisu na sąd polubowny, odmówił udziału w kosztach postępowania przed sądem polubownym. Na skutek odstąpienia zapis na sąd polubowny utraci swą moc.
Mając na uwadze powyższe, podkreślić wyraźnie należy, iż po 1 stycznia 2016 r. co prawda zapis na sąd polubowny nie będzie automatycznie tracił mocy z dniem ogłoszenia upadłości, jednakże nie oznacza to, iż każde postępowanie przed sądem polubownym wszczęte przed ogłoszeniem upadłości będzie mogło toczyć się dalej, jak również będzie można wszczynać nowe postępowania. Ustawodawca przewiduje bowiem istotne ograniczenia odnośnie do postępowań o wierzytelności podlegające zgłoszeniu do masy upadłości, jak również możliwość obustronnego odstąpienia od zapisu na sąd polubowny.
