Prawo do wymiany uszkodzonego środka płatniczego przysługuje praktycznie w każdej sytuacji. Złą wiadomością jest jednak to, że poważne zniszczenie nie gwarantuje nam otrzymania pełnowartościowego pieniądza (takiego bez uszkodzeń, czy naderwań). Najczęściej spotykane uszkodzenia banknotów to naderwania, zamazane wizerunki, a niekiedy także oderwane części. Jeśli staliśmy się posiadaczem takiego pieniądza, czym prędzej powinniśmy go wymienić. Prawo pozwala na taką zamianą w każdym polskim banku – niestety praktyka pokazuje, że stanowi to duży problem.
Zgodnie z zarządzeniem Prezesa Narodowego Banku Polskiego nr 1/2003 z dnia 15 stycznia 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu wymiany znaków pieniężnych, które wskutek zużycia lub uszkodzenia przestają być prawnym środkiem płatniczym na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej, banki działające na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej, dokonują wymiany zużytych lub uszkodzonych krajowych znaków pieniężnych, jeżeli ich autentyczność nie budzi podejrzeń, a ich cechy umożliwiają rozpoznanie ich wartości nominalnej. Jeżeli autentyczność przedstawionych do wymiany zużytych lub uszkodzonych znaków pieniężnych budzi podejrzenia stosuje się zasady i tryb postępowania określone w odrębnych przepisach. Nie podlegają wymianie monety oraz elementy (rdzeń i pierścień) monet, posiadające ubytki pierwotnej powierzchni (np. przedziurowane, obcięte, opiłowane, poryte), a także o powierzchni zniekształconej poprzez pogięcie.
Wymiana uszkodzonego środka płatniczego nie zawsze jest możliwa w taki sposób, abyśmy odzyskali pełną wartość pieniądza. Jeżeli uszkodzenie jest poważne, możemy otrzymać połowę wartości banknotu lub monety. Banki zwrócą nam 100% wartości wymienianego środka płatniczego, gdy:
- banknoty posiadają 100 % pierwotnej powierzchni, dotyczy to również uszkodzeń wskutek umieszczenia trwałego napisu, nadruku, rysunku lub innego znaku, a także zabrudzeń, poplamień itp., przerwane są na dwie części sklejone ze sobą lub niesklejone, jeżeli obie części pochodzą z tego samego banknotu, nie posiadają ubytków powierzchni w miejscu przerwania i łącznie stanowią 100 % pierwotnej powierzchni, a także jeżeli zachowały ponad 75 % pierwotnej powierzchni w jednym fragmencie,
- monety zachowały istotne elementy plastyczne, dotyczy to również uszkodzeń powstałych wskutek umieszczenia na nich trwałego napisu, rysunku lub innego znaku, a także rozłączonych elementów (rdzeń i pierścień) monety tej samej nominalnej wartości.
Zgodnie z obowiązującymi przepisami, banki wymieniają w połowie nominalnej wartości przedstawione do wymiany części znaków pieniężnych, jeżeli odpowiadają następującym warunkom:
- banknoty, jeżeli zachowały od 45 % do 75 % pierwotnej powierzchni w jednym fragmencie;
- monety, jeżeli zachował się przynajmniej jeden element (rdzeń lub pierścień) i jego istotne elementy plastyczne.
W praktyce każdy bank działający w Polsce ma obowiązek wymiany uszkodzonego środka płatniczego zgodnie z powyższą regulacją. Niestety w praktyce możemy często spotkać się z odmową ze strony pracowników takiej instytucji. Usprawiedliwiają się oni nieznajomością przepisów, nawet wtedy gdy posiadacz uszkodzonego banknotu czy monety przedstawi omawiane zarządzenie. W takim przypadku zamiast wdawać się w niepotrzebne dyskusje, powinniśmy udać się z wizytą w oddziale Narodowego Banku Polskiego – tam uszkodzone pieniądze są wymieniane bez problemu (pracownicy NBP znają obowiązujące przepisy). Pamiętajmy, że banki lub oddziały okręgowe NBP zobowiązane są zawiadomić osobę, która przedstawiła znaki pieniężne do wymiany, o wyniku dokonanej wymiany i wypłacić jej lub przekazać na wskazany przez nią rachunek kwotę przekazaną przez Centralę NBP lub przekazać odmowę dokonania wymiany wraz z uzasadnieniem.
