We Francji blisko 50% małżeństw kończy się rozwodem. Statystyki pokazują, że młodzi ludzie nie chcą ślubu, który jawi się jako ograniczenie i często kończy się rozczarowaniem. Zatem coraz więcej osób, w każdym wieku, decyduje się żyć na „kocią łapę” – często z wyboru czasem z konieczności.
Francuski ustawodawca nie pozostał obojętny na rodzące się problemy społeczne i wyszedł im naprzeciw. W 1999 roku, parlament, nie bez kontrowersji a nawet fali protestów, głównie środowisk klerykalnych, przyjął ustawę wprowadzającą do kodeksu cywilnego Pakt cywilny o solidarności.
Pacs został stworzony głównie z myślą o parach homoseksualnych, które domagały się zaprzestania dyskryminacji i stworzenia prawnych warunków do legalizacji ich związków. Jednak francuski prawodawca nie chcąc tworzyć instytucji przeznaczonej jedynie dla homoseksualistów, obawiając się nadania jej statusu „homoseksualnego małżeństwa”, przewidział możliwość zawierania paktu również przez pary heteroseksualne. Miało to podkreślić, że Pacs nie jest małżeństwem, a jedynie dla niego alternatywą. Zaskakujące jest jak wiele heteroseksualnych par z niej skorzystało. W latach 2000 do 2009 zawarto we Francji około 700 000 Paktów cywilnych o solidarności. W 2000 roku 25% paktów było zawartych przez pary homoseksualne. W 2009 roku odsetek ten wynosił już tylko 5% przy jednoczesnym stałym wzroście liczby zawieranych paktów. Pacs jest szczególnie popularny wśród młodych obywateli, którzy doceniają fakt, że wprowadza on w ich relacje pewien porządek, daje poczucie bezpieczeństwa poprzez swój status inspirowany prawem małżeńskim, jednocześnie nie pozbawiając ich wolności i niezależności. Nie można bowiem zapomnieć, że Pacs jest tylko umową, którą w każdej chwili można rozwiązać. Dziś ponad 90% paktów zawieranych jest przez heteroseksualistów, którzy chcą korzystać z ochrony prawnej, ulg podatkowych i opieki socjalnej, jednocześnie unikając zbyt „ciasnego” kadru małżeństwa.
Nagła popularność nowej instytucji prawnej i gwałtownie rosnąca liczba zawieranych paktów szybko ujawniła braki i niedociągnięcia nowo uchwalonego prawa. Pacs wymagał uściśleń i pewnych modyfikacji. Nowelizacja ustawy z dnia 23 czerwca 2006 roku ostatecznie doprecyzowała regulacje dotyczące Pacsu, zbliżając go, poprzez jego cechy, coraz bardziej do instytucji małżeństwa.
Pacs jest rozwiązaniem kompromisowym między małżeństwem a życiem w konkubinacie i zawiera w sobie cechy obu tych związków. Właściwie Pacs jest konkubinatem, ale prawnie regulowanym i rejestrowanym, co z kolei upodabnia go do instytucji małżeństwa. Partnerzy m.in. mogą wybrać, podobnie jak małżonkowie, czy będą podlegać pod ustrój wspólności lub rozdzielności majątkowej. Ponadto są solidarnie odpowiedzialni za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich w sprawach wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny, podlegają wspólnemu opodatkowaniu oraz posiadają prawo do wstąpienia w stosunek najmu po zmarłym partnerze. To, co przede wszystkim odróżnia Pacs od małżeństwa to brak możliwości dziedziczenia ustawowego między partnerami. Osoby związane przez Pacs nie mają także prawa do renty po zmarłym partnerze.
Pakt cywilny o solidarności jest umową i to umową specyficzną, gdyż dotyczy stanu cywilnego kontraktujących. Pacs może być zawarty jedynie pomiędzy dwiema pełnoletnimi osobami. Podobnie jak przy zawieraniu małżeństwa, istnieje pewna kategoria przeszkód, które uniemożliwiają jego zawarcie. Pacs nie może być zawarty pomiędzy krewnymi w linii prostej oraz krewnymi w linii bocznej do trzeciego stopnia. Nie jest także możliwy w przypadku osób spowinowaconych w linii prostej. Ponadto, zawarcie paktu jest wykluczone, gdy choć jedna z zainteresowanych osób pozostaje w związku małżeńskim lub jest związana z kimś innym przez Pacs. Zawarcie paktu z naruszeniem powyższych ograniczeń powoduje jego nieważność. Ponadto, aby Pakt cywilny o solidarności był ważny, oprócz warunków koniecznych do jego zawarcia dotyczących samych partnerów, niezbędne jest spełnienie szeregu warunków formalnych dotyczących sporządzenia umowy i jej rejestracji. Strony paktu mają możliwość wyboru pomiędzy aktem notarialnym a dokumentem prywatnym. Rejestracji Pacsu dokonuje się osobiście w kancelarii sądu właściwego ze względu na miejsce zamieszkania, przedkładając zawartą umowę. Po sprawdzeniu tożsamości oraz zdolności do czynności prawnych zainteresowanych, sekretarz sądu (greffier) dokonuje rejestracji paktu wpisując wspólne oświadczenie stron do rejestru Paktów cywilnych o solidarności. Po dokonaniu wpisu, Pacs uzyskuje datę pewną i zaczyna wywoływać skutki prawne pomiędzy stronami. Następnie, informacja o rejestracji Pacsu zostaje niezwłocznie przekazana do USC właściwego ze względu na miejsce urodzenia zainteresowanych. Publikacja polega na umieszczeniu wzmianki o zawarciu paktu na marginesie aktu urodzenia każdego z partnerów, datę jego zawarcia oraz dane partnera. Informacje te są jawne. Właściwa publikacja informacji o zawarciu przez dane osoby Paktu cywilnego o solidarności jest warunkiem decydującym o tym, czy jest on wiążący także wobec osób trzecich.
W przeciwieństwie do małżeństwa Pacs może być w każdym momencie rozwiązany. Pacs może zostać zakończony poprzez złożenie przez strony wspólnej deklaracji w kancelarii sądu, w którym uprzednio dokonały rejestracji paktu. Każdy z partnerów może zakończyć pakt także przez jednostronne oświadczenie woli złożone w kancelarii sądu. W takim przypadku zerwanie jest skuteczne od momentu doręczenia oświadczenia drugiemu partnerowi. Z mocy prawa, Pacs wygasa natomiast w momencie śmierci jednego z partnerów, a także na skutek zawarcia przez nich związku małżeńskiego. Pacs wygasa również, gdy jedno z partnerów zawrze związek małżeński z osobą trzecią. Prawo przyznaje tu prymat małżeństwu, co jednak nie zwalnia od odpowiedzialności partnera, który ponosi winę za rozpad związku – rupture fautive, co może się nawet wiązać z możliwością zasądzenia odszkodowania na rzecz porzuconego partnera.
Nie wiadomo czy i które rozwiązania francuskiego Pacsu zostaną transponowane wprost do polskiej ustawy o związkach partnerskich. Analizując projekty ustawy już teraz można zauważyć różnice w zaproponowanych rozwiązaniach w stosunku do Pacsu. Po pierwsze, projekt przewiduje dla partnerów prawo dziedziczenia na zasadach małżeńskich, czego nie wprowadził francuski ustawodawca. Po drugie, postuluje się także wprowadzenie 6 – miesięcznego okresu wypowiedzenia umowy partnerskiej, który w obecnym stanie prawnym nie obowiązuje partnerów złączonym przez Pacs. W końcu, jest prawie pewne, że na gruncie polskim partnerzy nie zostaną objęci wspólnym opodatkowaniem. Jednakże, wszystko to pozostaje na razie wstępną propozycją. Ostateczny kształt ustawy i przyjęte w niej rozwiązania poznamy dopiero po zakończeniu prac legislacyjnych.
Alicja Góra-Żurawik, aplikant adwokacki z Kancelarii Ślązak, Zapiór i Wspólnicy
