Obowiązek ten wynika z art. 1261 Ustawy z dnia 17 listopada 1964r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 1964r., Nr 43, poz. 296 ze zm.). Wartość przedmiotu sporu to inaczej kwota sporna, która ma wpływ na wiele rzeczy związanych z daną sprawą. Od prawidłowo wyliczonej wartości przedmiotu sporu zależy przede wszystkim właściwość rzeczowa sądu, czyli to czy sprawę rozpatruje sąd rejonowy czy okręgowy.
Sąd okręgowy rozpatruje w pierwszej instancji sprawy o prawa majątkowe, w których wartość przedmiotu sporu przewyższa 75.000,-zł w sprawach gospodarczych – 100.000,-zł. Wartość przedmiotu sporu ma także wpływ na opłaty sądowe i wynagrodzenie pełnomocnika. Od wartości tej zależy także to, czy sprawa będzie rozpatrywana w trybie zwykłym czy uproszczonym. Tryb uproszczony, w którym pozew wnosi się na specjalnym formularzu, stosuje się w sprawach, w których wartość przedmiot sporu nie przekracza kwoty 10.000,-zł. Bardzo ważne jest więc prawidłowe obliczenie tej wartości.
W przypadku, gdy sprawa dotyczy roszczeń pieniężnych nie ma większych problemów, bowiem wartość przedmiotu sporu stanowi w tym przypadku określona kwota pieniężna. Problemy mogą pojawić się w sytuacji, gdy dana osoba domaga się wydania rzeczy w naturze, ustalenia istnienia stosunku prawnego czy rozwiązania stosunku prawnego.Ogólne zasady dotyczące sposobu obliczania wartości przedmiotu sporu regulują przepisy art. 19-26 Kodeksu postępowania cywilnego.
Wartość przedmiotu sporu należy podać w złotych, zaokrąglając w górę do pełnego złotego. Jeżeli dochodzona kwota wyrażona jest w walucie obcej trzeba podać równowartość w złotych polskich. Obejmuje ona samą należność główną i nie wlicza się do niej tzw. należności pobocznych, czyli odsetek, kosztów i pożytków. Jeżeli dana osoba jednym pozwem dochodzi kilku roszczeń wtedy wartości te podlegają zsumowaniu i ta ogólna kwota stanowi wtedy wartość przedmiotu sporu.
Jeżeli sprawa dotyczy praw do świadczeń powtarzających się jak alimenty czy wynagrodzenie za pracę wartość ta to suma świadczeń za jeden rok a jeżeli świadczenia trwają krócej niż rok to za cały czas ich trwania. W sprawach o istnienie, unieważnienie albo rozwiązanie umów najmu lub dzierżawy, o wydanie albo odebranie przedmiotu najmu lub dzierżawy, zależy ona od czasu, na jaki umowa została zawarta. Jeżeli umowa została zawarta na czas oznaczony wartość przedmiotu sporu stanowić będzie suma czynszu za czas sporny ale nie więcej niż za rok. W przypadku, gdy umowa została zawarta na czas nieoznaczony wartość ta to suma czynszu za okres trzech miesięcy.
W sytuacji, gdy pracownik ma roszczenie do pracodawcy odnośnie istnienia lub rozwiązania stosunku pracy wartość przedmiotu sporu stanowi sumę wynagrodzenia za pracę za okres sporu, lecz nie więcej niż za rok i to przy umowach na czas określony. Jeżeli sprawa dotyczy umowy na czas nieokreślony wówczas wartość ta to wynagrodzenie za okres jednego roku.
W sprawach o wydanie nieruchomości posiadanej bez tytułu prawnego lub na podstawie innego tytułu niż najem i dzierżawa, wartość przedmiotu sporu oblicza się przyjmując sumę podaną przez powoda odpowiadającą trzymiesięcznemu czynszowi najmu lub dzierżawy. Bierze się tu pod uwagę rodzaj nieruchomości i sposób korzystania z niej.
W przypadku, gdy sprawa dotyczy zabezpieczenia, zastawu lub hipoteki wartość przedmiotu sporu stanowi suma wierzytelności. Jeżeli jednak przedmiot zabezpieczenia lub zastawu ma mniejszą wartość niż wierzytelność, rozstrzyga wartość mniejsza.
Oznaczenie wartości przedmiotu sporu należy do obowiązku powoda ale podlega to kontroli sadu.
Może on zarządzić sprawdzenie podanej wartości z urzędu, jeszcze przed doręczeniem pozwu pozwanemu, lub na zarzut pozwanego, zgłoszony przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy. Ustalona wartość przedmiotu sporu pozostaje bez zmian w dalszym toku postępowania, choćby w tym czasie nastąpiła zmiana okoliczności faktycznych.
