Przysposobić może osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych (czyli pełnoletnia i nieubezwłasnowolniona) jeżeli jej kwalifikacje osobiste uzasadniają przekonanie, że będzie należycie wywiązywała się z obowiązków przysposabiającego. Od 1.01.2012r. osoby chcące dokonać adopcji muszą również posiadać opinię kwalifikacyjną oraz świadectwo ukończenia szkolenia organizowanego przez ośrodek adopcyjny. Odbycie szkolenia nie jest wymagane w przypadku osób spokrewnionych lub spowinowaconych z małoletnim a także tych, które w stosunku do małoletniego sprawują rodzinną pieczę zastępczą. Samo prawo nie stawia zbyt wielu warunków dla kandydata na rodzica. Jednak w praktyce adoptować tylko osoby, które spełniają określone wymagania. Oceny przysposabiających dokonują ośrodki adopcyjne i sądy. W szczególności zwracają one uwagę na osobowość, stan zdrowia psychicznego i fizycznego, zdolność do wychowania dziecka, sytuację rodzinną, motywy wystąpienia o przysposobienie, przekonania religijne zarówno kandydata jak i dziecka. Ośrodki adopcyjne oraz sądy oceniają także sytuację materialną potencjalnych rodziców, choć oczywiście nie jest to najważniejsze. Nie ma przeszkód, aby adopcji dokonała samotna osoba, czy to z dzieckiem, czy bezdzietna. W tym bowiem przypadku bierze się pod uwagę zdolność tej osoby do należytego wywiązywania się z opieki. Wspólnie adopcji mogą dokonać tylko małżonkowie. Osoby pozostające w związku partnerskim nie mają takiej możliwości, nawet pomimo długoletniego stażu związku. Gdy tylko jedno z małżonków chce przysposobić dziecko, to taka adopcja nie może nastąpić bez zgody współmałżonka. Wyjątkiem są sytuacje, gdy małżonek nie ma zdolności do czynności prawnych albo porozumienie się z nim napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody. Stosunek pokrewieństwa nie stoi na przeszkodzie orzeczeniu przysposobienia a wręcz przeciwnie często stanowi jego podstawę.
Między przysposabiającym a przysposobionym powinna istnieć odpowiednia różnica wieku, czyli taka, jaka dzieli zwykle naturalnych rodziców i ich dzieci. Brak jest górnej granicy wieku dla osoby pragnącej przysposobić dziecko.To sąd rozstrzyga w każdym przypadku kiedy ta różnica jest wystarczająca. Przyjmuje się, że jest to maksymalnie 40 lat. Znaczna nawet różnica wieku pomiędzy przysposobionym a przysposabiającym nie stanowi przeszkody w dojściu przysposobienia do skutku, chyba że przeciwko adopcji przemawiają jakieś szczególne okoliczności ze względu na dobro dziecka.
Przysposobić można osobę małoletnią (czyli taką, która nie ukończyła 18 lat i nie wstąpiła w związek małżeński) i tylko dla jej dobra.
Wymaganie małoletniości musi być spełnione w dniu złożenia wniosku o przysposobienie. Oznacza to, że w dniu orzekania o przysposobieniu albo nawet w dniu uprawomocnienia się wyroku adoptowany może być już pełnoletni. Jeżeli dziecko ukończyło 13 lat, do adopcji potrzebna jest jego zgoda. Ponadto sąd powinien wysłuchać przysposabianego, który nie ukończył 13 lat, jeżeli może on pojąć znaczenie adopcji. Wyjątkowo, gdy na przykład dziecko uważa się za dziecko przysposabiającego, nie pyta się go o zgodę, gdyż byłoby to sprzeczne z jego dobrem.
Do przysposobienia potrzebna jest zgoda rodziców przysposabianego, chyba że zostali oni pozbawieni władzy rodzicielskiej lub są nieznani albo porozumienie się z nimi napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody.
Nie jest też potrzebna zgoda ojca, jeżeli jego ojcostwo zostało ustalone przez sąd a władza rodzicielska nie została mu przyznana. Ponadto sąd opiekuńczy może, ze względu na szczególne okoliczności, orzec przysposobienie mimo braku zgody rodziców, których zdolność do czynności prawnych jest ograniczona, jeżeli odmowa zgody na przysposobienie jest oczywiście sprzeczna z dobrem dziecka.
Rodzice mogą przed sądem opiekuńczym wyrazić zgodę na adopcję swego dziecka w przyszłości bez wskazania osoby przysposabiającego.
Od 01.01.2012r. rodzicom, którzy wyrazili taką zgodę, nie przysługuje władza rodzicielska i prawo do kontaktów z dzieckiem. Zgodę tę mogą odwołać przez oświadczenie złożone przed sądem opiekuńczym, nie później jednak niż przed wszczęciem sprawy o przysposobienie. Zgoda rodziców na adopcję dziecka nie może być wyrażona wcześniej niż po upływie 6 tygodni od urodzenia się dziecka. W przypadku, gdy dziecko pozostaje pod opieką do przysposobienia potrzebna jest zgoda opiekuna. Jednakże sąd opiekuńczy może, ze względu na szczególne okoliczności, orzec przysposobienie nawet mimo braku zgody opiekuna, jeżeli wymaga tego dobro dziecka.
Przed orzeczeniem przysposobienia sąd może określić sposób i okres osobistej styczności adoptowanego z adoptującym.
Przy wykonywaniu nadzoru nad przebiegiem styczności przysposabiającego z przysposabianym sąd opiekuńczy korzysta z pomocy ośrodka adopcyjnego oraz, w razie potrzeby, organu pomocniczego w sprawach opiekuńczych.
Przysposobienie następuje przez orzeczenie sądu opiekuńczego na żądanie przysposabiającego.
Śmierć, zarówno adoptującego, jak i adoptowanego, przed wydaniem przedmiotowego orzeczenia wyłącza możliwość orzeczenia przysposobienia. Wyjątkowo orzeczenie o adopcji może być wydane po śmierci przysposabiającego ale tylko w sytuacji, gdy zostaną łącznie spełnione następujące warunki:
- z żądaniem adopcji wystąpili oboje małżonkowie,
- jeden z nich zmarł po wszczęciu postępowania,
- drugi podtrzymuje żądanie adopcji wspólnie przez małżonków,
- przez dłuższy czas przed wszczęciem postępowania przysposabiany pozostawał pod pieczą wnioskodawców lub tylko zmarłego wnioskodawcy i między stronami powstała więź jak między rodzicami a dzieckiem.
Poprzez adopcję pełną powstaje między przysposabiającym a przysposobionym taki stosunek, jak między rodzicami a dziećmi.
Adoptowany nabywa prawa i obowiązki wynikające z pokrewieństwa w stosunku do krewnych przysposabiającego. Tym samym ustają prawa i obowiązki przysposobionego wynikające z pokrewieństwa względem jego krewnych, jak również prawa i obowiązki tych krewnych względem niego. Skutki adopcji rozciągają się na zstępnych (dzieci, wnuki) przysposobionego. Przez przysposobienie pełne ustaje dotychczasowa władza rodzicielska lub opieka nad przysposobionym.
Przy adopcji niepełnej, na żądanie przysposabiającego i za zgodą osób, których zgoda jest do przysposobienia potrzebna, sąd opiekuńczy orzeka, że skutki adopcji polegać będą wyłącznie na powstaniu stosunku między adoptującym a adoptowanym.
Jednakże i w tym wypadku skutki przysposobienia rozciągają się na zstępnych przysposobionego. W pozostałym zaś zakresie następuje utrzymanie dotychczasowych więzi pokrewieństwa. Nie jest dopuszczalne ograniczenie skutków przysposobienia w wypadku, gdy rodzice przysposobionego wyrazili przed sądem opiekuńczym zgodę na adopcję dziecka bez wskazania osoby przysposabiającego.
Adoptowany otrzymuje nazwisko przysposabiającego a jeżeli został przysposobiony przez małżonków wspólnie albo jeżeli jeden z małżonków przysposobił dziecko drugiego małżonka – nazwisko, które noszą albo nosiłyby dzieci zrodzone z tego małżeństwa.
Sąd może dokonać również zmiany imienia dziecka, jeżeli z żądaniem takim wystąpi przysposabiający. Do zmiany imienia dziecka, które ukończyło 13 lat potrzebna jest jego zgoda.
Możliwa jest również adopcja zagraniczna ale tylko w przypadku, gdy tylko w ten sposób można zapewnić przysposabianemu odpowiednie zastępcze środowisko rodzinne.
Wyjątkiem jest sytuacja gdy między stronami stosunku adopcji istnieje stosunek pokrewieństwa lub powinowactwa, albo gdy przysposabiający adoptował już rodzeństwo przysposabianego. Adopcja taka może być orzeczona po upływie określonego przez sąd opiekuńczy okresu osobistej styczności przysposabiającego z przysposabianym w dotychczasowym miejscu zamieszkania przysposabianego lub w innej miejscowości w Polsce.
Rozwiązanie stosunku przysposobienia jest możliwe jedynie z ważnych powodów.
Nie dopuszcza się rozwiązania adopcji, jeżeli wskutek tego miałoby ucierpieć dobro małoletniego dziecka. Nie jest również dopuszczalne rozwiązanie przysposobienia, na które rodzice przysposobionego wyrazili przed sądem opiekuńczym zgodę bez wskazania osoby przysposabiającego.
