Zwolnienie z mocy prawa
Na mocy przedmiotowej ustawy od ponoszenia kosztów mogą być zwolnione niektóre podmioty oraz określone rodzaje spraw.
Kosztów sądowych nie muszą więc ponosić:
– strona dochodząca ustalenia ojcostwa lub macierzyństwa oraz roszczeń z tym związanych (pozew o ustalenie ojcostwa, o alimenty na kobietę za okres połogu i porodu),
– strona dochodząca roszczeń alimentacyjnych oraz strona pozwana w sprawie o obniżenie alimentów (pozew o alimenty, pozew o podwyższenie alimentów),
– strona wnosząca o uznanie postanowień umownych za niedozwolone,
– pracownik wnoszący powództwo lub strona wnosząca odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych ale tylko w sprawach gdzie wartość przedmiotu sporu nie przekracza 50.000,-zł,
– kurator wyznaczony przez sąd orzekający lub sąd opiekuńczy dla danej sprawy,– prokurator, Rzecznik Praw Obywatelskich, Rzecznik Praw Dziecka i Rzecznik Praw Pacjenta
– powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów w sprawach dotyczących praktyk ograniczających konkurencję oraz praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów,
– inspektor pracy oraz związki zawodowe w sprawach z zakresu prawa pracy,
– strona w sprawach związanych z ochroną zdrowia psychicznego,
– osoba ubezwłasnowolniona w sprawach o uchylenie lub zmianę ubezwłasnowolnienia,
– strona, która została zwolniona od kosztów sądowych przez sąd w zakresie przyznanego jej zwolnienia,
– powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów w sprawach dotyczących ochrony indywidualnych interesów konsumenta,
– strona dochodząca naprawienia szkód spowodowanych ruchem zakładu górniczego,
– organizacje pożytku publicznego działające na podstawie przepisów o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, z wyjątkiem spraw dotyczących prowadzonej przez te organizacje działalności gospodarczej, oraz organizacje pozarządowe i inne uprawnione podmioty w sprawach dotyczących realizacji zleconego zadania publicznego na podstawie przepisów o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie.
Dodatkowo opłaty nie są pobierane od:
– wniosku o udzielenie zabezpieczenie, zgłoszonego w piśmie rozpoczynającym postępowanie,
– wniosku o przyjęcie oświadczenia o uznaniu dziecka, o nadanie dziecku nazwiska, o przysposobienie dziecka, o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką a od 1 stycznia 2012r. również od wniosku o umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej lub rodzinnym domu dziecka,
– wniosku o przesłuchanie świadka testamentu ustnego, o otwarcie i ogłoszenie testamentu oraz o zwolnienie z obowiązków wykonawcy testamentu,
– wniosku będącego podstawą wszczęcia przez sąd postępowania z urzędu, a także od pism składanych sądowi opiekuńczemu w wykonaniu obowiązku wynikającego z ustawy albo nałożonego przez ten sąd,
– wniosku o odtworzenie zaginionych lub zniszczonych akt,
– wniosku o wpis w księdze wieczystej prawa własności nieruchomości uzyskanego na podstawie przekształcenia prawa użytkowania wieczystego uzyskanego w zamian za wywłaszczenie lub przejęcie nieruchomości gruntowej na rzecz Skarbu Państwa na podstawie innych tytułów, przed dniem 5 grudnia 1990r. oraz na podstawie art. 7 dekretu z dnia 26 października 1945r. o własności i
użytkowaniu gruntów na obszarze m.st. Warszawy,
– wniosku o wpis do Krajowego Rejestru Sądowego organizacji społecznych oraz kościołów i związków wyznaniowych ubiegających się o status organizacji pożytku publicznego,
– pozwu o odszkodowanie za straty majątkowe poniesione w następstwie ograniczenia wolności i
praw człowieka i obywatela w czasie stanu nadzwyczajnego,
– zażalenia na postanowienie sądu, którego przedmiotem jest odmowa zwolnienia od kosztów sądowych lub cofnięcie takiego zwolnienia oraz odmowa ustanowienia adwokata lub radcy prawnego lub ich odwołanie,
– zażalenia na postanowienie sądu dotyczące wysokości opłaty albo wysokości wydatków,
– skargi na orzeczenie referendarza sądowego w przedmiocie zwolnienia od kosztów sądowych,
– skargi na orzeczenie referendarza sądowego w przedmiocie odmowy ustanowienia adwokata lub radcy prawnego,
– wniosku, zażalenia i apelacji nieletniego w postępowaniu w sprawach nieletnich,
– skargi na orzeczenie referendarza sądowego i zażalenia w elektronicznym postępowaniu upominawczym.
Zwolnienie na wniosek
Zwolnienie od ponoszenia opłat sądowych może nastąpić także na wniosek zainteresowanej osoby. Takie zwolnienie przysługuje zarówno osobie fizycznej, osobie prawnej, jak i jednostce organizacyjnej nie będącej osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną. Stosowny wniosek w tej sprawie składa się na piśmie lub ustnie do protokołu, w sądzie, w którym sprawa ma się toczyć lub już się toczy. Powinien on zawierać, między innymi, krótki opis sytuacji finansowej osoby ubiegającej się o zwolnienie. Osoba fizyczna może domagać się przedmiotowego zwolnienia w przypadku, gdy złoży oświadczenie, z którego wynika, że nie jest w stanie ponieść tych kosztów bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Należy pamiętać, że to oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania trzeba złożyć na urzędowym formularzu i załączyć do wniosku. Od osoby fizycznej może być również odebrane przyrzeczenie o określonej przez ustawę treści. Złożenie świadomie nieprawdziwego oświadczenia jest zagrożone karą grzywny w wysokości 1.000,-zł. W przypadku, gdy strona po raz kolejny złoży niezgodnie z prawdą świadczenie, wówczas kara ta może wynieść nawet 2.000,-zł. Przed odebraniem przysięgi osobę składającą poucza się o możliwości odpowiedzialności finansowej. Osoby prawne nie muszą składać żadnych specjalnych oświadczeń Powinny tylko złożyć stosowny wniosek, odpowiednio uzasadnić brak dostatecznych środków na uiszczenie kosztów sądowych oraz przedstawić dowody na powyższą okoliczność. Od przedstawiciela osoby prawnej nie odbiera się przysięgi.
Postanowienie sądu
Sąd może, w zależności od okoliczności, albo zwolnić z kosztów ( w całości lub części) albo wydać postanowienie o odmowie zwolnienia od kosztów. Na takie postanowienie służy zażalenie, które należy złożyć do sądu wyższej instancji, w terminie 7 dni od daty otrzymania postanowienia. Sąd może jeszcze przed wydaniem postanowienia wezwać do uzupełnienia informacji. Za stronę zwolnioną od kosztów wydatki ponosi Skarb Państwa. Należy jednak pamiętać, że zwolnienie od kosztów sądowych nie zwalnia strony od obowiązku zwrotu kosztów procesu przeciwnikowi.
