Po wejściu w życie nowych regulacji, posiadanie choćby najmniejszej ilości narkotyku nadal jest karane. Mówiący o tym art. 62 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii nie ulega zmianie, a zgodnie z nim: kto, wbrew przepisom ustawy, posiada środki odurzające lub substancje psychotropowe, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. Jeżeli przedmiotem czynu, o którym mowa w ust. 1, jest znaczna ilość środków odurzających lub substancji psychotropowych, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
Nowa ustawa doprecyzowuje dotychczasowe przepisy. Od dnia 9 grudnia prokuratura lub sąd – w ściśle określonych okolicznościach – mogą podjąć decyzję o odstąpieniu od ścigania. Warunkiem jest jednoczesne wystąpienie trzech przesłanek:
- osoba posiada niewielką ilość narkotyku,
- narkotyk ten posiada na własny użytek,
- stwierdzona zostanie niska szkodliwość społeczna czynu.
Należy podkreślić, iż wystąpienie jednej z tych okoliczności, np. samo posiadanie niewielkiej ilości narkotyków absolutnie nie może być podstawą do odstąpienia od ścigania. Ponadto, ustawa wprowadza podwyższenie wymiaru odpowiedzialności karnej dla osób, które wprowadzają do obrotu znaczne ilości narkotyków – z 10 do 12 lat.
Dodatkowo znowelizowany art. 34 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii, umożliwia orzeczenie przez sąd przepadku na rzecz Skarbu Państwa środków odurzających, substancji psychotropowych lub ich preparatów lub prekursorów kategorii 1 poprzez przekazanie ich jednostkom administracji rządowej, Służby Więziennej, Żandarmerii Wojskowej oraz niektórym jednostkom naukowym. Dzięki takiemu rozwiązaniu będzie można przyspieszyć proces identyfikacji zagrożeń pojawiających się w obrocie nowych narkotyków. Nowe rozwiązanie zawarte w art. 62 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii, na mocy którego prokurator jeszcze przed wydaniem postanowienia o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia będzie mógł umorzyć postępowanie wobec osoby, którą zatrzymano z nieznaczną ilością środka odurzającego, jeśli orzeczenie kary wobec sprawcy byłoby niecelowe z uwagi na okoliczności popełnienia czynu, a także stopień społecznej szkodliwości. Dwuletnie doświadczenie prowadzenia w Warszawie projektu pilotażowego TOPIC II realizowanego przez sąd, prokuraturę, policję i stowarzyszenie Monar pokazuje, że osoby zatrzymane, po przeprowadzeniu rozmowy ze specjalistą terapii uzależnień, podejmują kontakt terapeutyczny. Jest to pierwszy etap realizacji celu: „Przede wszystkim leczyć.”
Należy także wskazać zmiany w art. 72 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii, które pozwalają prokuratorowi na zawieszenie postępowania, jeżeli osoba używająca narkotyków podda się leczeniu, terapii lub oddziaływaniom edukacyjnym. Po zakończeniu leczenia, terapii lub edukacji – jeśli przebiega ono pomyślnie – prokurator będzie mógł wystąpić do sądu z wnioskiem o warunkowe umorzenie postępowania wobec sprawcy. „Nagroda” dla sprawcy czynu zabronionego jest istotna motywacją i dotyczy braku wpisu do Rejestru Karnego. To drugi etap realizacji celu „Przede wszystkim leczyć.”
Przepis art. 73 a ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii reguluje kwestię udzielenia przerwy w wykonaniu kary pozbawienia wolności wobec osób uzależnionych, skazanych za przestępstwa pozostające w związku z uzależnieniem. Zmiana dotyczy przede wszystkim takich osób, które nie mają w trakcie odbywania kary możliwości podjęcia leczenia z uwagi na długi okres oczekiwania na miejsce na oddziale terapeutycznym. Przepis zawiera ograniczenia dopuszczalności stosowania tej instytucji, zabezpieczające przed próbami manipulowania przez skazanych procesem wykonania kary oraz procesem leczniczym i rehabilitacyjnym. Służy temu przede wszystkim wykluczenie możliwości udzielenia przerwy skazanemu, który nie wyraził zgody na leczenie. Kolejnym warunkiem udzielenia przerwy jest zagwarantowane miejsce w placówce rehabilitacyjnej. Pozytywny proces leczenia lub terapii może być nagrodzony uzyskaniem wcześniejszego warunkowego przedterminowego zwolnienia z reszty kary pozbawienia wolności. To trzeci etap realizacji celu „Przede wszystkim leczyć.”
Na koniec należy wspomnieć o nowej regulacji art. 70a., na mocy której w sytuacji uzasadnionego podejrzenia, że mamy w procesie karnym do czynienia z osobą używającą narkotyków sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator będą zobligowani do zasięgnięcia opinii specjalisty terapii uzależnień poprzez zarządzenia zebrania informacji na temat używania narkotyków. To ważne, aby charakter używania narkotyków zaczął mieć znaczenie w procesach przeciwko osobom używającym narkotyki, czy od tych narkotyków uzależnionych. Informacje te będą miały kluczowe znaczenie nie tylko dla dalszego biegu procesu karnego, ale również w zakresie istoty rozstrzygnięcia. Poprzez zawarte w kwestionariuszu rekomendacje organ prowadzący postępowanie lub orzekający będzie miał możliwość zindywidualizowania swojej reakcji prawnej. Drugim pozytywnym aspektem tej zmiany jest kontakt sprawcy z terapeutą uzależnień. Kontakt, który może obudzić motywację do leczenia, terapii lub edukacji.
