Upadłość konsumencka – jak zacząć?

Nowelizacja

Przepisy dotyczące upadłości konsumenckiej wprowadzono już w 2008 r. Okazały się one jednak nieefektywne. Przepisy znowelizowano, a ustawa Prawo upadłościowe i naprawcze w nowym brzmieniu zacznie obowiązywać od 31 grudnia 2014 r. W uzasadnieniu projektu nowelizacji wskazywano na niską liczbę wszczynanych postępowań upadłościowych wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej i wręcz znikomą liczbę postanowień o ogłoszeniu upadłości takich osób. Nowelizacja ułatwia ogłoszenie upadłości konsumenckiej, a w zamyśle wnioskodawców ma umożliwić dłużnikom powrót na rynek pracy, odzyskanie zdolności kredytowej i możliwości normalnego funkcjonowania. Jak zacząć?

Podstawy ogłoszenia upadłości

Z upadłości konsumenckiej mogą skorzystać wszystkie osoby fizyczne, wobec których nie prowadzi się postępowania upadłościowego na zasadach ogólnych. Są to zarówno osoby fizyczne nie prowadzące żadnej działalności gospodarczej ani zawodowej, jak również prowadzące gospodarstwo rolne.

Podstawą ogłoszenia upadłości jest niewypłacalność dłużnika. Niewypłacalność należy rozumieć jako stan, w którym dłużnik nie wykonuje swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych.

Dotychczasowe przepisy umożliwiały ogłoszenie upadłości konsumenckiej jedynie w odniesieniu do dłużników, których niewypłacalność powstała wskutek wyjątkowych i niezależnych od nich okoliczności. Z końcem roku możliwe stanie się już ogłoszenie upadłości konsumenckiej w stosunku do dłużnika, który doprowadził się do niewypłacalności lub jej pogłębienia, jeśli jego zachowanie można uznać za lekkomyślność albo zwykłe (nie rażące) niedbalstwo. Ścisły rygoryzm przestaje obowiązywać, a od oceny sądu zależeć będzie, czy niewypłacalność dłużnika jest efektem umyślnego czy też lekkomyślnego zachowania, rażącego czy zwykłego niedbalstwa.

Treść wniosku

Aktualnie jeszcze obowiązujący tekst odsyła – w zakresie treści wniosku – do przepisów postępowania upadłościowego na zasadach ogólnych. W efekcie nowelizacji kwestia wniosku została wyczerpująco uregulowana w tytule dotyczącym upadłości konsumenckiej. W związku z tym nie ma już potrzeby sięgania do przepisów dotyczących tzw. upadłości gospodarczej.

Dłużnik – wnioskodawca powinien zatem wskazać:

• imię, nazwisko, miejsce zamieszkania, numer PESEL, a w jego braku inne dane umożliwiające identyfikację dłużnika,
• miejsca, w których znajduje się jego majątek,
• okoliczności uzasadniające i uprawdopodabniające wniosek,
• aktualny i zupełny wykaz majątku i szacunkową wycenę jego składników,
• spis wierzycieli, ich adresy, wysokość wierzytelności każdego z osobna, terminy zapłaty,
• spis wierzytelności spornych i zakres, w jakim kwestionuje istnienie wierzytelności,
• listę zabezpieczeń na majątku (chodzi głównie o hipoteki, zastawy, zastawy rejestrowe), daty ustanowienia,
• oświadczenie, że nie zachodzą okoliczności stanowiące podstawę oddalenia wniosku (o tym dalej).

W postępowaniu dotyczącym przedsiębiorców dłużnik ma obowiązek zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości w terminie dwóch tygodni od dnia, w których wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości. Niedopełnienie tego obowiązku skutkuje odpowiedzialnością za szkodę. Co istotne jednak, obowiązek taki nie obciąża dłużnika w przypadku upadłości konsumenckiej. Dłużnik może tu zgłosić wniosek w każdym czasie, kiedy tylko uzna za zasadne wszczęcie procedury oddłużeniowej. Sąd rozważy następnie, czy nie ma podstaw do oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości.

Kiedy wniosek zostanie oddalony?

Podstawą do oddalenia wniosku jest umyślne lub stanowiące efekt rażącego niedbalstwa doprowadzenie do swojej niewypłacalności. Istotne zwiększenie stopnia niewypłacalności wywołuje podobny efekt. Umyślność nie dotyczy jedynie faktu dokonania czynności, które doprowadziły do niewypłacalności. Chodzi tu o zamiar dłużnika doprowadzenia do niewypłacalności albo jej pogłębienia. Celowe wyzbycie się przez dłużnika składników swojego majątku w celu utrudnienia dochodzenia należności przez wierzycieli niewątpliwie można uznać za umyślne doprowadzenie do niewypłacalności albo zwiększenie jej stopnia.

Powodem oddalenia wniosku może być ponadto wcześniejsze skorzystanie z oddłużenia w postępowaniu upadłościowym – 10 lat wstecz od złożenia wniosku – połączone z nierzetelnym postępowaniem dłużnika. I tak, sąd oddali wniosek o ogłoszenie upadłości, jeśli:

• w stosunku do dłużnika prowadzono postępowanie upadłościowe (wg przepisów o upadłości konsumenckiej) i zostało ono umorzone z innych przyczyn niż na wniosek dłużnika,
• plan spłaty wierzycieli został uchylony ze względu na jego niewykonanie,
• dłużnik nie zgłosił w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości (mając taki obowiązek),
• dłużnik dokonał czynności prawnej, która została prawomocnie uznana za dokonaną z pokrzywdzeniem wierzycieli,
• we wcześniej prowadzonym postępowaniu upadłościowym umorzono całość lub część zobowiązań dłużnika, chyba że dłużnik dołożył należytej staranności w prowadzeniu swoich spraw lub za ogłoszeniem upadłości przemawiają względy słuszności bądź humanitarne.

Wcześniejsze zawarcie układu – wg nowego brzmienia przepisów – nie stanowi podstawy oddalenia wniosku.

Nierzetelne zachowanie dłużnika na etapie składania wniosku stanowi dodatkową przesłankę oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Oddalenie wniosku uzasadnia w tym przypadku podanie danych niezgodnych z prawdą lub niezupełnych. Sąd może jednak ogłosić upadłość, jeśli uchybienia nie są istotne lub przeprowadzenie postępowania uzasadnione jest względami słuszności lub humanitarnymi.

Koszty postępowania

Jedną z głównych barier w dostępie do oddłużenia w dotychczasowym stanie prawnym okazywała się bariera kosztów. Zgodnie z odpowiednio stosowanymi przepisami ogólnymi do dnia 30 grudnia 2014 r. sąd obligatoryjnie oddala wniosek o ogłoszenie upadłości, jeśli majątek dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania. Może oddalić wniosek, gdy majątek jest obciążony w takim stopniu, że majątek pozostały nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania. W rezultacie nowelizacji przepis ten przestanie mieć odpowiednie zastosowanie do upadłości konsumenckiej. Co więcej, koszty postępowania tymczasowo pokryje Skarb Państwa. Stanie się tak w przypadku, gdy majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarczy na ich pokrycie albo w masie upadłości brak będzie płynnych funduszów na ich pokrycie. Koszty te dłużnik będzie musiał następnie spłacić w ramach wykonywania planu spłaty wierzycieli. Rozstrzygając podstawową kwestię, należy jeszcze wyjaśnić, że do kosztów postępowania upadłościowego zalicza się opłaty sądowe i wydatki niezbędne do osiągnięcia celu postępowania.

Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (t.j. Dz. U. z 2012 r., poz. 1112 z późn. zm.), w brzmieniu obowiązującym od dnia 31 grudnia 2014 r. – art. 491¹, art. 491², art. 491⁴, art. 491⁷.