Wolność organizowania zgromadzeń publicznych została zagwarantowana przez konstytucje. Szczegółowo tę kwestie omawia ustawa z dnia 5 lipca 1990 r. Prawo o zgromadzeniach (Dz. U. Nr 51 poz. 291). Powyższy akt definiuje zgromadzenie jako zgrupowanie co najmniej 15 osób, zwołane w celu wspólnych obrad lub w celu wyrażenia wspólnego stanowiska (art. 1). Zgromadzenie publiczne natomiast definiowane jest jako zgromadzenie organizowane na otwartej przestrzeni dostępnej dla każdej osoby w sposób swobodny. Bezwzględnym warunkiem zorganizowania legalnego zgromadzenia jest zawiadomienie o tym organu gminy jakim jest wójt, burmistrz bądź prezydent miasta.Z możliwości pokojowego gromadzenia się może korzystać każdy z zastrzeżeniem, że w zgromadzeniach nie wolno uczestniczyć osobom posiadającym przy sobie broń, materiały wybuchowe lub inne niebezpieczne narzędzia. Przepisy, zabraniając uczestnikom zgromadzenia posiadania przy sobie broni, mają na celu zapewnić pokojowy charakter zgromadzenia. Nie ma zatem znaczenia fakt, że osoba posiadająca przy sobie broń ma na nią pozwolenie. Istotne jest, że będąc uczestnikiem zgromadzenia nie może jej mieć przy sobie. Uczestnik zgromadzenia posiadający przy sobie broń materiały wybuchowe, niebezpieczne narzędzia (np. broń myśliwską, gazową, sztachety, noże) podlega karze aresztu do 14 dni, każe ograniczenia wolności albo każe grzywny.
Przewodniczącym zgromadzenia z kolei mogą być:
• osoby mające pełną zdolność do czynności prawnych (pełnoletnie osoby fizyczne, czyli osoby, które ukończyły 18 rok życia i nie zostały ubezwłasnowolnione całkowicie oraz te osoby niepełnoletnie, które zawarły związek małżeński);
• osoby prawne (wyodrębnione jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną, np. stowarzyszenia, fundacje, spółdzielnie, wyższe uczelnie, partie polityczne, związki zawodowe);
• inne organizacje (organizacje niebędące osobami prawnymi np. stowarzyszenia zwykłe, komitety społeczne, komitety wyborcze);
• grupy osób (minimum dwie osoby mające pełną zdolność do czynności prawnych).
Wg art.10 ust.2 ustawy Prawo o zgromadzeniach przewodniczącym zgromadzenia jest organizator zgromadzenia, chyba że powierzy on swoje obowiązki innej osobie albo uczestnicy zgromadzenia za jego zgodą wybiorą innego przewodniczącego. Odpowiada on za zgodny z przepisami prawa przebieg zgromadzenia i podejmuje w tym celu przewidziane w ustawie środki. ( art.10 ust. 3). Ponadto, przewodniczący ma prawo zażądać opuszczenia zgromadzenia przez osobę, która swoim zachowaniem narusza przepisy ustawy albo uniemożliwia lub usiłuje udaremnić zgromadzenie. W razie niepodporządkowania się żądaniu, przewodniczący może zwrócić się o pomoc do policji lub straży miejskiej. (art.10 ust.4). Jeżeli uczestnicy zgromadzenia nie podporządkują się zarządzeniom przewodniczącego wydanym w wykonaniu jego obowiązków lub gdy przebieg zgromadzenia sprzeciwia się niniejszej ustawie albo narusza przepisy ustaw karnych, przewodniczący rozwiązuje zgromadzenie.
Kolejny ustęp tego samego artykułu mówi o tym, że jeżeli uczestnicy zgromadzenia nie podporządkują się zarządzeniom przewodniczącego wydanym w wykonaniu jego obowiązków lub gdy przebieg zgromadzenia sprzeciwia się niniejszej ustawie albo narusza przepisy ustaw karnych, przewodniczący rozwiązuje zgromadzenie.
We wrześniu bieżącego roku została przyjęta nowela Prawa o zgromadzeniach. Zgodnie z nową ustawą, za zgromadzenie odpowiedzialny jest jego przewodniczący, który musi być łatwo rozpoznawalny pośród reszty demonstrantów. W wypadku niestosownego zachowania demonstrantów, organizator może być pociągnięty do odpowiedzialności prawnej. Wprowadzone zostają kary grzywny: do 7 tys. zł dla przewodniczącego zgromadzenia, jeśli nie wykonuje on swoich obowiązków i nie przeciwdziała naruszeniom porządku publicznego przez zgromadzonych, oraz do 10 tys. zł dla uczestnika zgromadzenia, który nie podporządkowuje się poleceniom przewodniczącego.
Zgodnie z art. 52 ust. 1 Kodeksu wykroczeń ten, kto:
• zwołuje zgromadzenie bez wymaganego zawiadomienia,
• przewodniczy takiemu zgromadzeniu lub zgromadzeniu zakazanemu,
• przewodniczy zgromadzeniu po rozwiązaniu go przez przewodniczącego lub przedstawiciela organu gminy,
podlega karze aresztu do 14 dni, karze ograniczenia wolności do 2 miesięcy albo karze grzywny.
Wymienione sankcje karne dotyczą również osób, które:
• przeszkadzają lub usiłują przeszkodzić w organizowaniu lub w przebiegu niezakazanego zgromadzenia,
• bezprawnie zajmują lub wzbraniają się opuścić miejsce, którym inna osoba lub organizacja prawnie rozporządza jako zwołujący lub przewodniczący zgromadzenia,
• biorą udział w zgromadzeniu, posiadając przy sobie broń, materiały wybuchowe lub inne niebezpieczne narzędzia.
Za wszelkie szkody wyrządzone przez uczestnika zgromadzenia podczas jego przebiegu lub bezpośrednio po jego rozwiązaniu, organizator zgromadzenia odpowiada solidarnie ze sprawcą szkody.
