Mało kto zdaje sobie sprawę, że codziennie dziesiątki funkcjonariuszy w urzędach celnych całego kraju kontroluje towary sprowadzane spoza Unii Europejskiej. Kontroli podlegają zarówno duże transporty morskie, lotnicze i drogowe, jak i niewielkie przesyłki pocztowe czy kurierskie. W trakcie odprawy celnej celnicy badają między innymi, czy towar nie narusza chronionych w Polsce praw własności intelektualnej. W ten sposób celnicy chronią nie tylko interes właścicieli praw, ale także konsumentów. Uniemożliwiają bowiem zalew rynku towarami imitującymi towary oryginalne, które częstokroć nie spełniają oczekiwanych standardów, a niejednokrotnie stanowią zagrożenie dla zdrowia.
Kto może chronić?
Z ochrony celnej korzystają przede wszystkim przedsiębiorcy, którzy poważnie traktują ochronę swoich praw własności intelektualnych, rozumiejąc ich wartość dla strategii rozwoju przedsiębiorstwa. Często przedsiębiorcy ci mieli już do czynienia z towarami naruszającymi ich znaki towarowe czy prawa autorskie. Wniosek o udzielenie ochrony składają przede wszystkim właściciele praw, ale mogą to uczynić również podmioty upoważnione do korzystania z nich, np. wyłączni dystrybutorzy produktów uprawnionego.
W przypadku znaków towarowych wnioskodawcami są właściciele marek z każdej właściwie branży, a więc producenci i dystrybutorzy leków, produktów spożywczych, alkoholu, papierosów, kosmetyków, ubrań, zabawek, sprzętu sportowego, elektroniki użytkowej, narzędzi i części samochodowych.
Co można chronić?
Środki ochrony celnej przysługują w odniesieniu do większości praw własności intelektualnej funkcjonujących w polskim i europejskim systemie prawa. Mają one zastosowanie do towarów podrobionych (takich, na które znak towarowy nałożony został bez zgody uprawnionego), towarów pirackich (naruszających prawa autorskie, pokrewne czy prawa do wzorów przemysłowych), chronionych patentem wynalazków, nazw pochodzenia i nazw geograficznych, a także do nowych odmian roślin.
Ochrona nie obejmuje towarów, które naruszają inne prawa niż wymienione we właściwych przepisach, np. towarów będących przedmiotem importu równoległego (wytworzonych za zgodą uprawnionego, ale bez jego zgody wprowadzonych na rynek wspólnotowy).
Na czym polega ochrona celna?
Jeżeli w trakcie kontroli towarów wkraczających na obszar celny wspólnoty funkcjonariusze celni nabiorą podejrzenia, że mogą mieć do czynienia z towarami naruszającymi prawo własności intelektualnej, mogą oni – na podstawie Rozporządzenia – dokonać ich zatrzymania. Rozporządzenie nie ma zatem zastosowania do towarów znajdujących się już na terenie Unii Europejskiej i przekraczających wyłącznie granice pomiędzy państwami-członkami.
O fakcie zatrzymania towarów służby celne powiadamiają uprawnionego. Uprawniony musi podjąć decyzję, czy jest zainteresowany zatrzymaniem. Jeśli tak, to na wniosek uprawnionego organy celne mogą przekazać mu próbki zatrzymanych towarów oraz dane odbiorcy, nadawcy, zgłaszającego i posiadacza towarów, a także informacje dotyczące pochodzenia towarów. Jeśli produkt narusza prawo, uprawniony może wszcząć odpowiednią procedurę w celu stwierdzenia naruszenia i dochodzenia swoich praw na drodze cywilnej lub karnej.
Należy zaznaczyć, że znaczna liczba spraw wynikających z zatrzymania celnego kończy się zawarciem przez strony ugody i porozumieniem, w rezultacie którego importer wyraża zgodę na dobrowolne zniszczenie towarów naruszających (tzw. procedura uproszczona).
Jak uzyskać ochronę?
Uzyskanie ochrony jest bardzo proste i wymaga spełnienia niewielu formalności.
Podstawą jest złożenie na formularzu tzw. „wniosku o podjęcie działań przez organy celne”. Wniosek taki może zostać złożony do wskazanego w każdym z krajów właściwego organu celnego. W Polsce jest to Dyrektor Izby Celnej w Warszawie.
We wniosku można żądać ochrony na terenie jednego, kilku lub wszystkich krajów wspólnoty. Oznacza to, że wniosek taki może być podstawą do zatrzymania towarów podejrzanych o naruszenie w każdym ze wskazanych krajów. W przypadku objęcia wnioskiem więcej niż jednego kraju zadbać należy o tłumaczenia dołączonych do wniosków dokumentów na stosowne języki. Wniosek zachowuje ważność przez rok, nie dłużej jednak niż do czasu wygaśnięcia prawa objętego tym wnioskiem. Na 30 dni roboczych przed końcem ochrony celnej można złożyć wniosek o jej przedłużenie.
We wniosku należy wykazać prawa (np. znak towarowy, patent, prawo autorskie), o których ochronę się wnosi, oraz co najmniej podstawowe informacje, które pozwolą na wstępne rozpoznanie towarów mogących prawa te naruszać (np. opis towarów oryginalnych i naruszających).
Niezależnie od zakresu obowiązywania wniosku nie podlega on jakiejkolwiek opłacie. Nie oznacza to jednak, że uprawniony nie poniesie żadnych kosztów związanych z ochroną celną swoich praw. Do wniosku dołączyć należy oświadczenie, w którym uprawniony zobowiązuje się ponieść koszty powstałe w związku ze zwolnieniem towarów spod zatrzymania celnego czy składowaniem towarów przez czas ich zatrzymania.
W ciągu 10 dni roboczych od dnia zawiadomienia uprawnionego o zatrzymaniu (okres ten może zostać przedłużony o kolejne 10 dni) uprawniony może podjąć kroki zmierzające do dochodzenia swoich praw w postępowaniu cywilnym lub karnym. Przed upływem terminu zatrzymania (w sumie 20 dni roboczych) należy powiadomić urząd celny o wszczęciu postępowania mającego na celu ustalenie, czy naruszenie miało miejsce, bądź porozumieć się co do dobrowolnego zniszczenia towarów naruszających z osobą odpowiedzialną za naruszenie lub dysponującą towarami naruszającymi.
W przypadku niepodjęcia działań towar zostanie poddany dalszym przewidzianym w danym przypadku procedurom celnym, co z reguły wiązać się będzie z jego przekazaniem importerowi.
Dlaczego warto korzystać z ochrony?
Środki przewidziane w przepisach dotyczących ochrony celnej praw własności intelektualnej stanowią bardzo korzystne rozwiązanie dla przedsiębiorców chcących chronić swoje prawa, przede wszystkim dlatego, że pozwalają:
eliminować towary naruszające na granicy, zanim wchłonie je rynek wspólnotowy, tym samym minimalizując negatywne konsekwencje wprowadzenia ich do dalszego obrotu handlowego;
ograniczyć trudności i koszty związane z ustalaniem podmiotu odpowiedzialnego za obrót towarami podrobionymi;
szybko zniszczyć towary bez potrzeby prowadzenia żmudnych negocjacji czy postępowania przed sądem.
Z drugiej strony pamiętać trzeba o ograniczonym skutku ochrony celnej, która nie jest środkiem samoistnym. Nie prowadzi bowiem do wyeliminowania towarów naruszających, tylko pozwala zabezpieczyć towary naruszające do czasu przygotowania działań mających na celu dochodzenie praw przez uprawnionego.
Bezdyskusyjną zaletą ochrony celnej są jej stosunkowo niewielkie koszty oraz fakt, że towary zostają zatrzymane nim jeszcze trafią na rynek. Dlatego jest to chętnie wykorzystywany element strategii przeciwdziałania naruszeniom.
Norbert Walasek, Zespół Własności Intelektualnej kancelarii Wardyński i Wspólnicy
