Przejęcie długu
Przejęcie długu może być opłacalne zarówno dla dłużnika jak i dla osoby, która dług przejmuje. Zgodnie z treścią art. 519 Kodeksu cywilnego, osoba trzecia może wstąpić na miejsce dłużnika, który zostaje z długu zwolniony (przejęcie długu). Przejęcie długu może nastąpić:
1) przez umowę między wierzycielem a osobą trzecią za zgodą dłużnika, przy czym oświadczenie dłużnika może być złożone którejkolwiek ze stron;
2) przez umowę między dłużnikiem a osobą trzecią za zgodą wierzyciela, przy czym oświadczenie wierzyciela może być złożone którejkolwiek ze stron; jest ono bezskuteczne, jeżeli wierzyciel nie wiedział, że osoba przejmująca dług jest niewypłacalna. Po przejęciu długu dłużnik jest z niego całkowicie zwolniony, a całe zobowiązanie ma zostać spłacone przez osobę, która dług dłużnika przejęła. Instytucja ta ma zastosowanie zwłaszcza w przypadku, gdy osoba trzecia jest zainteresowana jakimś składnikiem majątku dłużnika, który jednocześnie stanowi zabezpieczenie spłaty długu ustanowione na rzecz wierzyciela. Dla dłużnika jest to korzystne rozwiązanie bo zaproponowana cena transakcji jest ustalana rynkowo a nie np. w toku postępowania egzekucyjnego (uwzględnia się wówczas korektę ze względu na wymuszenie sprzedaży, która sięgać może ok. 20%). Dłużnik nie jest także obciążony kosztami egzekucyjnymi, a cena sprzedaży równa jest ustalonej wartości ( w postępowaniu egzekucyjnym w razie drugiej licytacji cena wywołania stanowi 2/3 wartości nieruchomości). Taka transakcja opłacalna jest oczywiście także dla wierzyciela, gdyż w miejsce dłużnika, który był niewypłacalny lub, który miał problemy z płatnością swoich zobowiązań uzyskuje inną osobę, która posiada dobrą sytuację finansową i daje szansę wywiązania się przez dłużnika z zaciągniętego zobowiązania.
Czy transakcja taka jest również opłacalna dla osoby trzeciej przejmującej dług? Okazuje się, że tak. Przede wszystkim osoba ta może renegocjować z wierzycielem spłatę długu, w tym ustalić inny okres spłaty lub nawet wysokość długu. Również cena nabycia rzeczy od dłużnika może być korzystniejsza niż w przypadku nabycia tej rzeczy w trakcie zwykłej transakcji sprzedaży. Jest ona wyższa być może niż w toku egzekucji, ale z drugiej strony niższa niż rynkowa. Osoba przejmująca dług nie musi także jej uiszczać jednorazowo, gdyż spłaca całość lub część ceny wierzycielowi a nie dłużnikowi, więc warunki tej spłaty określa wierzyciel.
Przystąpienie do długu
Instytucja ta nie jest wprost określona w przepisach, jednakże jest powszechnie stosowana w sektorze finansowym. Dochodzi do przystąpienia do długu, gdy osoba trzecia zobowiązuje się solidarnie wraz z dłużnikiem dokonać spłaty jego zobowiązania. Takie rozwiązanie jest oczywiście bardzo korzystne dla wierzyciela, który w zasadzie rzadko będzie się sprzeciwiał takiemu rozwiązaniu albowiem przystąpienie do długi wzmacnia jego pozycję. Osoba trzecia jako współdłużnik gwarantuje spłatę długu, czyli wierzyciel może dochodzić zapłaty tak od dłużnika jak i od osoby trzeciej. Z instytucją taką możemy mieć do czynienia w przypadku gdy np. rodzina chcę pomóc dłużnikowi. Gdyby nastąpiła normalna spłata przez taką osobę długu bez przystąpienia do niego, świadczenie takie może być potraktowane jako darowizna a zatem dłużnik może zostać obciążony podatkiem od spadków i darowizn. Jeżeli spłata nastąpi po przystąpieniu do długu, nie ma mowy o spadku.
Jak wynika z treści art. 518 § 1 k.c. osoba trzecia, która spłaca wierzyciela, nabywa spłaconą wierzytelność do wysokości dokonanej zapłaty:
1) jeżeli płaci cudzy dług, za który jest odpowiedzialna osobiście albo pewnymi przedmiotami majątkowymi;
2) jeżeli przysługuje jej prawo, przed którym spłacona wierzytelność ma pierwszeństwo zaspokojenia;
3) jeżeli działa za zgodą dłużnika w celu wstąpienia w prawa wierzyciela; zgoda dłużnika powinna być pod nieważnością wyrażona na piśmie;
4) jeżeli to przewidują przepisy szczególne.
Spłata zadłużenia powoduje zatem, że ta osoba staje się dla dłużnika sama wierzycielem, a więc może z dłużnikiem ustalać warunki spłaty długu. Może także zaprzestać jakichkolwiek działań w stosunku do dłużnika, gdyż nie ma przymusu dochodzenia należności. W takim przypadku roszczenie po określonym upływie czasu przedawni się, czyli stanie się roszczeniem naturalnym. Takie sytuacje nie powodują jednak powstania obowiązku podatkowego.
Przystąpienie do długu stanowi zatem alternatywę dla darowizny pieniędzy z przeznaczeniem na spłatę zadłużenia, jest to zatem także instytucja bardzo korzystna dla dłużnika. Czy może być ona także korzystna dla osoby przystępującej do długu. Okazuje się, że może. Oczywiście wszystko zależy od przesłanek jakimi się kieruję osoba przystępująca do długu. Korzyść ta może wynikać przede wszystkim (tak jak w przypadku przejęcia długu) z chęci uzyskania określonych rzeczy należących do dłużnika, a które stanowią zabezpieczenie spłaty długu. Po zaspokojeniu wierzyciela przystępujący do długu, który go zaspokoił wchodzi w jego prawa, co oznacza że także w zakresie ustanowionych prawnych zabezpieczeń. Może zatem domagać się od dłużnika spłaty długu (roszczenie regresowe) lub przeniesienia własności określonych rzeczy w zamian za zwolnienie z długu w całości lub w części.
Zdolność do spłaty długu przez nowego dłużnika
Warunkiem przystąpienia do długu lub przejęcia długu jest aby osoba fizyczna lub prawna przystępująca do długu lub przejmująca dług posiadała wiarygodność finansową (z analizy finansowej powinno wynikać, iż przystępujący do długu lub przejmujący dług swoim majątkiem i uzyskanymi dochodami gwarantuje spłatę należności lub ewentualną skuteczniejszą egzekucję niż egzekucja prowadzona z majątku dotychczasowego dłużnika). Ponadto w przypadku przystąpienia do długu lub przejęcia długu przez osoby pozostające w związku małżeńskim, w którym istnieje wspólność ustawowa, dla skutecznego zawarcia umowy jest wymagane uzyskanie zgody współmałżonka takiej osoby, chyba że osoba przystępująca nie jest osobą fizyczna lub posiada wystarczający na zaspokojenie roszczeń odrębny majątek. W przypadku osób prawnych zgoda taka także może być wymagana, zgodnie z odpowiednią umową lub statutem spółki.
Dalsze trwanie zabezpieczeń
Jeżeli wierzytelność była zabezpieczona poręczeniem lub ograniczonym prawem rzeczowym ustanowionym przez osobę trzecią, poręczenie lub ograniczone prawo rzeczowe wygasa z chwilą przejęcia długu chyba, że poręczyciel lub osoba trzecia wyrazi zgodę na dalsze trwanie zabezpieczenia (oświadczenie wyrażające zgodę na dalsze trwanie zabezpieczeń powinno być wyrażone w umowie przystąpienia lub przejęcia długu). Ewentualna utrata zabezpieczeń osobowych lub rzeczowych ustanowionych przez osoby trzecie w wyniku braku zgody na dalsze trwanie zabezpieczeń, powinna zostać uwzględniona przy dokonywaniu badania wiarygodności finansowej osoby przystępującej do długu lub przejmującej dług.
Reasumując, można stwierdzić, że zarówno przystąpienie do długu jak i przejęcie długu mogą stanowić alternatywę dla wierzyciela do długotrwałego dochodzenia należności na drodze sądowej. Dla dłużnika, który utracił płynność finansową korzyść jest oczywista, natomiast osoba trzecia wstępująca do długu lub przejmująca dług może być zainteresowana taką instytucją z uwagi na chęć pomocy dłużnikowi lub z powodów czysto materialnych (po prostu może być to dla niej także dobry interes). Prawidłowo przygotowana restrukturyzacja długu powinna również obejmować taki element spłaty długu jako rozwiązanie korzystne dla wszystkich stron.
Jarosław Olejarz
Radca prawny
www.SerwisPrawa.pl
***
Autor jest radcą prawnym, doktorantem i specjalistą z zakresu bankowości, prawa finansowego oraz prawa danych osobowych i przeciwdziałania praniu pieniędzy.
