Przerwa na karmienie została wprowadzona do Kodeksu pracy wraz z jego uchwaleniem w 1974 roku (art. 187) i w swym pierwotnym kształcie przetrwała do dziś.
Wymiar przerwy
Czas oraz liczba przysługujących przerw zależą od czasu pracy konkretnej pracownicy oraz liczby dzieci karmionych piersią. Jeżeli czas pracy pracownicy nie przekracza 4 godzin dziennie, wówczas przerwa na karmienie nie przysługuje. Pracownicom, których dzienny czas pracy wynosi od 4 do 6 godzin, przysługuje jedna półgodzinna przerwa w przypadku karmienia piersią jednego dziecka, a w przypadku karmienia więcej niż jednego dziecka – jedna przerwa 45-minutowa. W pozostałych przypadkach, tzn. gdy czas pracy pracownicy przekracza 6 godzin na dobę, ma ona prawo do dwóch półgodzinnych przerw przy karmieniu jednego dziecka albo dwóch przerw po 45 minut każda, gdy karmi więcej niż jedno dziecko.
Prawo do przerwy i jej wymiar nie są natomiast uzależnione od wymiaru etatu pracownicy. Jeżeli pracownica pracuje w niepełnym wymiarze czasu pracy, ale w konkretne dni jej dzienny czas pracy przekracza 4 godziny, wówczas w takie dni przysługuje jej prawo do przerwy na karmienie, zgodnie z zasadami przedstawionymi powyżej.
Prawo do przerwy nie zależy także od wieku dziecka – przepisy prawa nie wskazują w tym względzie żadnego ograniczenia. Oznacza to, że pracownica jest uprawniona do korzystania z przerwy tak długo, jak długo karmi piersią.
Przerwa na karmienie wliczana jest do czasu pracy, a za czas przerwy pracownicy przysługuje wynagrodzenie w wysokości ustalonej według zasad obowiązujących przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop, z tym że składniki wynagrodzenia ustalane w wysokości przeciętnej oblicza się z miesiąca, w którym przypadło zwolnienie od pracy lub okres niewykonywania pracy. Wliczanie przerwy do czasu pracy oznacza, że okres przerwy wlicza się do czasu pracy także na potrzeby ustalenia, czy pracownica wykonywała pracę w godzinach nadliczbowych. Pracownicy karmiącej dziecko i pracującej np. od 8.00 do 16.00, która jednego dnia pracuje do 17.00, przysługuje wynagrodzenie za pracę, a także dodatek za pracę w godzinie nadliczbowej od 16.00 do 17.00, bez względu na to, że od godz. 13.00 do 14.00 korzystała z przerwy na karmienie, a więc jej faktyczny czas pracy w takim dniu wyniósł 8 godzin.
Udzielanie przerwy oraz możliwość jej kumulacji
Pracodawca ma obowiązek udzielić przerwy na karmienie na wniosek pracownicy, uwzględniając w miarę możliwości jej preferencje co do sposobu wykorzystywania przerwy (godziny rozpoczęcia przerw oraz ich ewentualną kumulację). Pomimo braku przepisu, który nakładałby na pracownicę obowiązek przedstawienia zaświadczenia lekarskiego potwierdzającego fakt karmienia piersią, należy opowiedzieć się za przeważającym w doktrynie stanowiskiem, zgodnie z którym pracodawca może zażądać od pracownicy przedłożenia odpowiedniego zaświadczenia lekarskiego. Pracodawca może także wprowadzić obowiązek cyklicznego (np. raz na kwartał) składania odpowiednich zaświadczeń lekarskich przez pracownice, które korzystają z przerw na karmienie. Obowiązek taki nie powinien być nadmiernie uciążliwy dla pracownicy, tak by nie można mu było zarzucić, że nosi znamiona mobbingu w miejscu pracy.
Zgodnie z przepisem art. 187 § 1 zd. drugie Kodeksu pracy przerwy mogą być, na wniosek pracownicy, udzielane łącznie. Pomimo braku wyraźnego uregulowania należy przyjąć za poglądami wyrażonymi w doktrynie, że dopuszczalna jest wyłącznie dzienna kumulacja przerw na karmienie. W takim przypadku pracownica może wykorzystać przysługującą jej skumulowaną przerwę w jeden z trzech sposobów: (i) rozpocząć pracę o późniejszej godzinie, (ii) wykorzystać przerwę w środku dnia pracy bądź (iii) skończyć pracę o wcześniejszej godzinie.
Nie jest natomiast, w mojej ocenie, możliwa kumulacja przerw z całego tygodnia/miesiąca i udzielenie w konsekwencji całego dnia wolnego lub kilku dni wolnych, wliczanych do czasu pracy. Celem wprowadzenia przerwy na karmienie było stworzenie karmiącym matkom, które zdecydowały się wrócić do pracy, możliwości naturalnego karmienia swoich dzieci własnym pokarmem w elastycznych dla nich godzinach w ciągu dnia. Dopuszczenie więc możliwości kumulowania przerw np. z całego tygodnia stałoby w sprzeczności z tym celem i oznaczałoby przyzwolenie na wykorzystywanie przerwy na karmienie piersią na inną aktywność.
Odpowiedzialność pracodawcy, który nie wyraził zgody na przerwę
Nieprawidłowe stosowanie przepisów o karmieniu piersią może wiązać się z odpowiedzialnością pracodawcy. Zgodnie z przepisem art. 281 Kodeksu pracy pracodawca, który nie udziela pracownicy przerwy na karmienie, narusza przepisy o uprawnieniach pracowników związanych z rodzicielstwem, a tym samym popełnia wykroczenie przeciwko prawom pracownika i podlega karze grzywny od 1000 zł do 30 000 zł. Należy uznać, że odpowiedzialność taka nie powstaje, gdy pracodawca odmówi udzielenia przerwy na karmienie w sytuacji, w której pracownica nie przedłoży, pomimo żądania pracodawcy, zaświadczenia lekarskiego potwierdzającego fakt karmienia dziecka piersią.
Polska regulacja dotycząca instytucji przerwy na karmienie piersią w zasadzie nie budzi wątpliwości interpretacyjnych i jest jednolicie komentowana w literaturze przedmiotu. Regulacja ta pozostaje także w spójności z międzynarodowymi aktami prawnymi w tym zakresie. Zgodnie z art. 5 Konwencją nr 103 Międzynarodowej Organizacji Pracy z 1952 r. dotyczącą ochrony macierzyństwa kobieta, która karmi swoje dziecko, jest uprawniona do przerwania w tym celu pracy podczas jednego lub kilku okresów, których czas trwania określi ustawodawstwo krajowe.
Agata Miętek, Zespół Prawa Pracy kancelarii Wardyński i Wspólnicy
www.portalprocesowy.pl
