Skarga powodowa
Proces o stwierdzenie nieważności małżeństwa jest wszczynany po złożeniu skargi powodowej do Trybunału Kościelnego. Skargę powodową mogą wnieść małżonkowie razem lub może zostać ona złożona przez jednego z nich. Strona wnosząca zaskarża w niej ważność swojego małżeństwa i zwraca się z prośbą do sądu kościelnego o przeprowadzenie postępowania i stwierdzenie, czy dane małżeństwo stron zostało zawarte ważnie. Oczywiście skarga musi zawierać wszelkie dane, być podpisana i odpowiednio uargumentowana, należy bowiem podać przyczyny starania się o unieważnienie związku sakramentalnego. Do skargi powodowej trzeba dołączyć listę świadków, dokumenty przypisane przez prawo kanoniczne oraz wszelkie inne niezbędne dokumenty, np. listy, pisma urzędowe, czy dokumenty medyczne. Sąd kościelny przyjmuje lub odrzuca skargę. Na odrzucenie skargi przysługuje odwołanie w postaci rekursu, które należy złożyć w terminie 10 dni. W momencie przyjęcia skargi strona powodowa jest zobowiązana do uiszczenia opłaty sądowej. Koszty sądowe zależą od diecezji, długości procesu i ewentualnego korzystania z pomocy specjalisty od prawa kanonicznego. Cały proces może kosztować od kilku do kilkudziesięciu tysięcy złotych.
Powody unieważnienia ślubu kościelnego
Do uzyskania pozytywnego wyroku potrzebne jest stwierdzenie istnienia tzw. przeszkód zrywających. Wszystkie możliwe przeszkody ściśle określa Kodeks prawa kanonicznego z 1983 r. Tylko one mogą stanowić podstawę do stwierdzenia nieważności małżeństwa. Powodem unieważnienia małżeństwa sakramentalnego może być między innymi: pokrewieństwo, powinowactwo, różna wiara, impotencja, święcenia, śluby zakonne, bigamia, pokrewieństwo prawne z adopcji, niedojrzałość psychiczna i emocjonalna małżonków, groźba i podstęp. Taką przyczyną może być również choroba psychiczna małżonka, jeśli cierpiał on na nią w chwili zawierania związku kościelnego. O unieważnienie mogą się starać osoby, których partnerzy w chwili zawierania związku sakramentalnego znajdowali się pod wpływem środków odurzających, leków czy też narkotyków bądź one same były odurzone.
Cechy charakterystyczne procesu kościelnego
Proces małżeński kościelny ma charakter niejawny. W odróżnieniu od procesu cywilnego, nie ma publicznych rozpraw, konfrontacji obojga stron wobec sędziego i świadków. Zeznania stron i świadków są składane indywidualnie w obecności sędziego audytora i notariusza a niekiedy tylko wobec samego audytora. Każda ze stron składa jedno zeznanie. Sąd kościelny może również zasięgnąć opinii zaprzysiężonych biegłych, np. lekarzy psychiatrów, psychologów, czy seksuologów. Po wyczerpaniu wszelkich środków dowodowych ma miejsce publikacja akt sądowych. Potem następuje zamknięcie postępowania dowodowego i przygotowanie do wydania wyroku. Trybunał Kościelny nie orzeka o winie stron, lecz o nieważności małżeństwa. Jeżeli wyrok sądu kościelnego stwierdza ważność małżeństwa to strony mają prawo złożenia apelacji do trybunału drugiej instancji. Jeżeli wyrok orzeka nieważność małżeństwa, to wówczas z urzędu apelację składa tzw. obrońca węzła małżeńskiego. W zależności od diecezji, dokumentów, świadków itp. proces o unieważnienie ślubu kościelnego może trwać rok a nawet kilka lat. Po pozytywnym zakończeniu procesu obydwie strony mogą zawrzeć ponowny związek sakramentalny.
