Spis treści
Istota kary umownej
Kara umowna to zastrzeżenie umowne. Można bowiem zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy, czyli właśnie kary umownej. Istotne jest także to, że strona umowy (dłużnik) nie może zwolnić się z obowiązku jej wykonania przez zapłatę zastrzeżonej kary umownej, chyba że druga strona kontraktu (wierzyciel) wyrazi na to zgodę. Chodzi tu o następującą sytuację: podmioty A i B zawarli umowę o dzieło, w której podmiot A zobowiązał się wykonać mahoniowy stół. W umowie zastrzeżono, że w przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania umowy, podmiot A ma obowiązek zapłaty podmiotowi B kwoty 10 000 złotych tytułem kary umownej. Podmiot A ma zatem obowiązek wykonać zamówiony stół. Nie może on uwolnić się z obowiązku wykonania umowy (a więc z obowiązku wykonania mahoniowego stołu) poprzez zapłatę kwoty 10 000 złotych, chyba że podmiot B wyrazi na to zgodę.
Odpowiedzialność z tytułu kar umownych
W razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania kara umowna należy się wierzycielowi w zastrzeżonej na ten wypadek wysokości bez względu na wysokość poniesionej szkody. Odpowiedzialność z tytułu kar umownych jest więc odpowiedzialnością z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania.
Podstawą przyjęcia w umowie określonych co do wysokości kar umownych na wypadek nienależytego wykonania zobowiązania jest zawsze pewna kalkulacja przyszłej, hipotetycznej szkody, jaką poniesie strona w związku z nienależytym wykonaniem zobowiązania. Konstrukcja kary umownej z tytułu nienależytego wykonania zobowiązania zakłada, co należy podkreślić, że dojdzie do wykonania zobowiązania, ale w sposób nienależyty, tzn. zaistnieje rozbieżność między zakresem zaspokojenia wierzyciela przewidzianym w treści zobowiązania, a zaspokojeniem uzyskanym w rzeczywistości. Rozbieżność ta może dotyczyć takich elementów nienależytego wykonania zobowiązania, jak termin świadczenia, wykonawcy świadczenia, miejsca świadczenia czy jakość świadczenia.( Zobacz uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 27 listopada 2014 r., sygn. akt I ACa 773/14.)
Kara umowna jako surogat odszkodowania
Pogląd, że kara umowna jest tzw. surogatem odszkodowania, nie oznacza tego, że kara umowna ma zastąpić jedynie odszkodowanie w związku z powstającą po stronie wierzyciela szkodą majątkową. Sformułowanie "surogat odszkodowania" należy rozumieć w tym sensie, że strony przy zawarciu umowy określają z góry karę umowną na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez dłużnika i kara ta kompensuje wszystkie negatywne dla wierzyciela konsekwencje wynikające ze stanu naruszenia zobowiązania. Operuje się tu pojęciem tzw. szkody ogólnej, innej niż zindywidualizowana szkoda majątkowa wierzyciela. (Por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 11 września 2014 r., sygn. akt I ACa 309/14.)
Należy także pamiętać, że żądanie odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary nie jest dopuszczalne, chyba że strony inaczej postanowiły.
Żądanie zmniejszenia kary umownej
Jeżeli zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane, dłużnik może żądać zmniejszenia kary umownej. To samo dotyczy wypadku, gdy kara umowna jest rażąco wygórowana. Powyższe twierdzenia są niczym innym, jak przyznaniem dłużnikowi prawa do żądania miarkowania kary umownej.
Miarkowanie kary umownej w trybie art. 484 § 2 k.c. na żądanie dłużnika należy do tzw. prawa sędziowskiego, zaś regulacja tego przepisu nie zawiera jakichkolwiek wyłączeń. Przepis ten, mający charakter normy ogólnej może wchodzić w grę w każdym przypadku, gdy w świetle oceny określonego stanu faktycznego, można mówić o tym, że kara umowna w zastrzeżonej wysokości jawić się będzie jako nieadekwatna (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 24 lipca 2014 r., sygn. akt V ACa 140/14). Do miarkowania przez sąd kary umownej z powodu jej rażącego wygórowania konieczne jest zgłoszenie konkretnie sprecyzowanego przez dłużnika żądania, wskazującego na fakty, które pozwolą ocenić przesłankę rażącego wygórowania kary umownej (por. wyrok SN z dnia 23 lipca 2014 r., sygn. akt V CSK 503/13). Dokonując oceny wysokości kary umownej sąd może brać również pod rozwagę takie elementy jak zakres i czas trwania naruszenia przez dłużnika powinności kontraktowych, wagę naruszonych postanowień kontraktowych, zagrożenie dalszymi naruszeniami powinności kontraktowych, zgodny zamiar stron w zakresie ustalenia celu zastrzeżenia kary w określonej wysokości, przedmiot umowy, okoliczności, na jakie kara umowna została zastrzeżona, cel tej kary, sposób jej ukształtowania, okoliczności, w jakich doszło do sytuacji uzasadniającej naliczenia kary, wagę i zakres nienależytego wykonania umowy, stopień winy, charakter negatywnych skutków dla drugiej strony itp. Z konstrukcji drugiej przesłanki, tj. wykonania zobowiązania w znacznej części wynika natomiast, że punktem odniesienia jest pełne wykonanie zobowiązania przez dłużnika (zobacz wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 14 sierpnia 2014 r., sygn. akt I ACa 351/14; wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 24 kwietnia 2014 r., sygn. akt I ACa 26/14).
Podstawa prawna:
Art. 483, art. 484 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U.2014.121)
