Zasadniczo egzekucja z rachunku bankowego składa się z dwóch etapów – zajęcia wierzytelności pieniężnej dłużnika, wynikającego z posiadania rachunku bankowego, które polega zakazie dokonywania wypłat z rachunku bez zgody komornika do wysokości zajętej wierzytelności oraz przekazania bezzwłocznie zajętej kwoty na pokrycie należności lub zawiadomienia komornika w terminie 7 dni o przeszkodzie do przekazania zajętej kwoty. Przepis art. 890 § 1 k.p.c. precyzuje moment, w którym zajęcie należy uważać za dokonane i od którego powstają wszelkie wynikające z zajęcia skutki – zajęcie wierzytelności z rachunku bankowego jest dokonane z chwilą doręczenia bankowi zawiadomienia o zakazie wypłat z tego rachunku.Nie ma zatem większych wątpliwości, jeżeli chodzi o zajęcie rachunku, na którym dłużnik posiada środki pieniężne. Problem się pojawia gdy w rachunku dłużnika funkcjonuje linia kredytowa lub inne umowne uprawnienie posiadacza rachunku do zaciągania kredytu. Jak wynika z treści art. 725 k.c. przez umowę rachunku bankowego bank zobowiązuje się względem posiadacza rachunku, na czas oznaczony lub nieoznaczony, do przechowywania jego środków pieniężnych oraz, jeżeli umowa tak stanowi, do przeprowadzania na jego zlecenie rozliczeń pieniężnych. Wierzytelnością z rachunku bankowego przysługującą posiadaczowi rachunku bankowego będzie zatem wierzytelność posiadacza rachunku do żądania zwrotu należących do niego środków pieniężnych zdeponowanych na prowadzonym dla niego rachunku bankowym. Wierzytelność (o wypłatę zdeponowanej na rachunku bankowym kwoty pieniężnej) jest prawem podmiotowym, z którego wypływają poszczególne uprawnienia posiadacza wobec banku. Obok uprawnień kształtujących (np. prawo wypowiedzenia umowy), przybierają one przede wszystkim postać roszczeń, które ze względu na przedmiot umowy (świadczenie pieniężne) co do zasady należy uznać za roszczenia majątkowe. Ponadto art. 49 ust. 1 Prawa bankowego wskazuje, że banki mogą prowadzić rachunki bankowe w różnych formach, a w szczególności następujące rodzaje rachunków bankowych:
1) rachunki rozliczeniowe, w tym bieżące i pomocnicze,
2) rachunki lokat terminowych,
3) rachunki oszczędnościowe, rachunki oszczędnościowo-rozliczeniowe oraz rachunki terminowych lokat oszczędnościowych,
4) rachunki powiernicze.
Zgromadzone na tych rachunkach środki pieniężne, mogą podlegać zajęciu wskazanemu w przepisach art. 889 i następnych k.p.c.
Natomiast umowa kredytowa, uregulowana została w art. 69 ust. 1 Prawa bankowego i zgodnie z tym przepisem, przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.
Kredyt w rachunku (lub dozwolone saldo debetowe) jest udzielany przez bank na mocy odrębnej od umowy rachunku bankowego, która zostaje zawarta pomiędzy bankiem a klientem. Wierzytelność posiadacza rachunku bankowego z tego tytułu, nie wynika zatem z samej umowy rachunku bankowego, lecz z odrębnej umowy o udzielenie kredytu (korzystania z debetu). Nie może zatem zajecie wierzytelności z rachunku bankowego dotyczyć jednoczesnego zajęcia wierzytelności jaka przysługuje posiadaczowi rachunku z tytułu kredytu funkcjonującego w takim rachunku. Co prawda środki te znajdują się na tym samym rachunku, nie są to jednak środki finansowe posiadacza rachunku (nie przysługuje mu roszczenie z umowy rachunku o ich wypłatę) lecz stanowią one środki banku, które zostały postawione do dyspozycji posiadacza, któremu przysługuje wierzytelność względem banku, do udostępnienia tych środków.
Jeżeli zatem przedmiotem zajęcia będzie wierzytelność z rachunku bankowego, na którym został ustanowiony limit debetowy, wówczas zajęcie rachunku bankowego nie może obejmować wierzytelności z tytułu kredytu udzielonego posiadaczowi rachunku przez bank (w ramach dopuszczalnego debetu). Jeżeli bowiem umowa rachunku bankowego dopuszcza debet, wówczas taką sytuację należy zakwalifikować jak udzielenie kredytu z możliwością jego wykorzystania w określonej wysokości i w określonym czasie. Komornik (na wniosek wierzyciela) mógłby ewentualnie dokonać zajęcia także i tej wierzytelności, gdyby wniosek egzekucyjny zawierał wyraźnie takie żądanie, a komornik, zajmując wierzytelność z rachunku bankowego, dokonałby także zajęcia wierzytelności przysługującej dłużnikowi z tytułu umowy kredytu lub innej podobnej (dozwolony debet). W takiej sytuacji do zajęcia wierzytelności z tytułu udzielonego kredytu miałyby zastosowanie przepisy art. 895 k.p.c. i nast.
W przypadku dokonywania wpływów na rachunek bankowy, bank zobowiązany jest środki te przekazać zgodnie z dyspozycją wskazaną w zajęciu na rachunek komornika. Bank mógłby środki takie potrącić na spłatę debetu lub kredytu w rachunku, ale wcześniej musiałby umowę kredytu lub debetu wypowiedzieć. W razie złożenia oświadczenia, o wypowiedzeniu takiej umowy, bank może także po dokonaniu zajęcia potrącić swoją wierzytelność z tytułu udzielonego kredytu lub debetu z wpływającymi na rachunek środkami, na podstawie art. 93 ust. 2 Prawa bankowego. Zgodnie z tym przepisem bank może potrącić ze swego długu wierzytelność, której termin wymagalności jeszcze nie nadszedł, jeżeli podmiot będący dłużnikiem został postawiony w stan likwidacji, oraz we wszystkich tych przypadkach, gdy służy bankowi prawo ściągnięcia swych wierzytelności przed nadejściem terminu płatności. Potrącenie nie może być dokonane w zakresie, w jakim wierzytelność z rachunku bankowego została zajęta jako przedmiot egzekucji należności z tytułu zobowiązań podatkowych). Ograniczeniem w tym przypadku jest jedynie zajęcie dokonane w toku egzekucji administracyjnej przez organ podatkowy. Dla skuteczności dokonania potrącenia, konieczne jest złożenie oświadczenia o potrąceniu.
Reasumując, komornik dokonując zajęcia tylko rachunku bankowego nie może żądać przekazania przez bank środków w zakresie debetu lub kredytu w tym rachunku. Przekazanie środków pieniężnych z takiego kredytu i debetu wymaga dodatkowego zajęcia wierzytelności przysługującej dłużnikowi z takiej umowy kredytu lub umowy rachunku przewidującej możliwość zaciągnięcia przez dłużnika debetu (na podstawie art. 895 k.p.c. – egzekucja z innych wierzytelności).
Jarosław Olejarz
Radca prawny
www.SerwisPrawa.pl
