Kiedy możliwa jest zmiana płci?
W Polsce dopuszcza się zmianę płci jedynie przypadku konkretnego zdiagnozowania u danej osoby transseksualizmu bądź interseksualizmu. Transseksualizm to inaczej zaburzenie identyfikacji płciowej, które polega na rozbieżności pomiędzy budową ciała a płcią psychiczną, czyli poczuciem przynależności do danej płci. Osoba transseksualna, fizycznie będąca kobietą czuje się mężczyzną i na odwrót. Z kolei interseksualizm (hermafrodytyzm) to inaczej obojnactwo, czyli jednoczesne posiadanie wyraźnych cech (narządów, gruczołów) płciowych męskich i żeńskich. Diagnozy dokonuje lekarz specjalista, zazwyczaj seksuolog. Zmiany płci można dokonać dopiero po osiągnięciu pełnoletniości. Postępowanie sądowe
Po postawieniu diagnozy i rozpoczęciu terapii hormonalnej należy złożyć do sądu pozew o zmianę płci. W polskim prawie nie ma jednak przepisów regulujących zmianę płci a jedyne rozwiązania prawne, które na to pozwalają zostały ustalone w drodze orzecznictwa sądowego. Powództwo wytacza się w oparciu o art. 189 Ustawy z dnia z 17 listopada 1964r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 1964r., Nr 43, poz. 296 ze zm.), zgodnie z którym powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny.
Trzeba pozwać rodziców
Osoba, która chce zmienić płeć musi wnieść do sądu pozew o wpisanie jej innej płci niż ma w akcie urodzenia. Pozew wnosi się przeciwko swoim rodzicom o to, że po urodzeniu błędnie tę płeć oznaczyli. Mimo, że jest to zabieg formalny, czasem może to znacznie utrudnić i przedłużyć sprawę. Rodzice z zasady nie mają obowiązku stawić się na rozprawę, jeżeli sąd wystawi im tylko zawiadomienie. Jeżeli sąd uzna to za konieczne może ich wezwać na rozprawę. Ich obecność jest wtedy obowiązkowa. Rodzice mogą więc aktywnie uczestniczyć w procesie a gdy są przeciwni zmianie płci swojego dziecka, mogą ten proces utrudniać i spowalniać. W przypadku, gdy któryś z rodziców nie żyje w jego miejsce jest powoływany kurator. Podstawowymi dowodami w sprawie są diagnoza lekarza seksuologa oraz zeznania powoda, czyli osoby zainteresowanej zmianą płci. Cała pozostała procedura zależna jest od praktyki stosowanej w danym sądzie. Większość sądów wymaga opinii biegłego. Niektóre sądy ustalają imię w wyroku, inne nie. Proces trwa zazwyczaj około pól roku, choć z rożnych względów może ulegać wydłużeniu nawet do kilku lat.
Wyrok i zmiana dokumentów
Prawomocny wyrok sądowy upoważnia osobę transseksualną do wykonania chirurgicznej zmiany narządów płciowych. Wyrok ten daje również prawo do wymiany wszystkich wystawionych danej osobie dokumentów. Zazwyczaj najpierw wprowadza się wpis zmieniający do aktu urodzenia – zmieniany jest akt skrócony urodzenia, natomiast w akcie rozszerzonym dokonuje się adnotacji o zmianie płci. W przypadku, gdy sąd nie wyznaczył imienia, wówczas dodatkowo zmienia się imię. Oczywiście zmieniany jest również nr PESEL, ponieważ w drugiej cyfrze od końca koduje się płeć posiadacza numeru. Następnie trzeba wyrobić nowy dowód osobisty, paszport, czy prawo jazdy. Na mocy wyroku można zmienić świadectwa szkolne, dyplomy ze szkół wyższych oraz świadectwa pracy. W przypadku, gdy osoba zmieniająca płeć zawarła wcześniej małżeństwo może ono zostać uznane za nieważne.
Konieczne są zmiany
Na konieczność uregulowania sytuacji prawnej osób transseksualnych zwrócił szczególną uwagę Rzecznik Praw Obywatelskich, który w dniu 1 sierpnia 2011r. skierował do Ministra Sprawiedliwości wystąpienie pisemne z prośbą o podjęcie inicjatywy ustawodawczej w tym zakresie. W ocenie RPO jedyna obecnie dopuszczalna podstawa prawna żądania zmiany płci w postaci powództwa z art. 189 Kodeksu postępowania cywilnego jest niewłaściwa. W postępowaniu tym bowiem osoba chcąca zmienić płeć musi pozywać swoich rodziców, a gdy ci nie żyją, ustanowionych w ich miejsce kuratorów. Taki proces z udziałem najbliższych powoduje ogromne spustoszenie emocjonalne u stron. Rzecznik zaproponował stworzenie regulacji umożliwiającej dokonanie zmiany płci metrykalnej na podstawie oświadczenia transseksualisty popartego dwoma opiniami właściwych lekarzy, na wzór rozwiązań brytyjskich. Zwrócił również uwagę, że należy także uregulować skutki w sferze rodzinno prawnej osoby transseksualnej, kwestię wymiany dokumentów, możliwość refundacji kosztów przebytych zabiegów, jak też wprowadzić swoisty kontratyp uchylający bezprawność dokonywanych zabiegów chirurgicznych. Do czasu wydania kompleksowej regulacji proponuje skorzystanie z instytucji sprostowania aktu urodzenia, ponieważ rozstrzygnięcie zapada w trybie postępowania nieprocesowego. Po tej interwencji Ministerstwo Sprawiedliwości planuje, we współpracy z Ministerstwami Zdrowia, Pracy i Polityki Społecznej oraz Spraw Wewnętrznych, jasno określić, czy zmianę płci będzie ustalał sąd czy urząd, chce ułatwić zmianę personaliów w świadectwach szkolnych i pracy, dowodach i paszportach, uregulować prawo do emerytury oraz ustalić procedury i zasady płatności badań lekarskich i zabiegów chirurgicznych.
