Potwierdzenie faktu ojcostwa
Pierwszym takim prawem jest przede wszystkim żądanie stwierdzenia jego ojcostwa względem dziecka narodzonego w nieformalnym związku, a w zasadzie prawo do uznania ojcostwa. W przypadku konkubinatu nie istnieje bowiem domniemanie, że dziecko pochodzi od partnera kobiety, która je urodziła. Domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki, jak sama nazwa wskazuje, może być stosowane wyłącznie w przypadku formalnego związku, z którego pochodzi dziecko. Zgodnie z treścią art. 73 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, uznanie ojcostwa następuje, gdy mężczyzna, od którego dziecko pochodzi, oświadczy przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego, że jest ojcem dziecka, a matka dziecka potwierdzi jednocześnie albo w ciągu trzech miesięcy od dnia oświadczenia mężczyzny, że ojcem dziecka jest ten mężczyzna. Kierownik urzędu stanu cywilnego wyjaśnia osobom zamierzającym złożyć oświadczenia konieczne do uznania ojcostwa przepisy regulujące obowiązki i prawa wynikające z uznania, przepisy o nazwisku dziecka oraz różnicę pomiędzy uznaniem ojcostwa a przysposobieniem dziecka. Kierownik urzędu stanu cywilnego odmawia przyjęcia oświadczeń koniecznych do uznania ojcostwa, jeżeli uznanie jest niedopuszczalne albo gdy powziął wątpliwość co do pochodzenia dziecka. Pamiętajmy, że uznanie ojcostwa może nastąpić także przed sądem opiekuńczym, a za granicą również przed polskim konsulem lub osobą wyznaczoną do wykonywania funkcji konsula, jeżeli uznanie dotyczy dziecka, którego oboje rodzice albo jedno z nich są obywatelami polskimi.
Oczywiście w razie niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio życiu matki dziecka lub mężczyzny, od którego dziecko pochodzi, oświadczenie konieczne do uznania ojcostwa może zostać zaprotokołowane przez notariusza albo złożone do protokołu wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy. Protokół podpisuje osoba, która przyjęła oświadczenie, oraz osoba, która je złożyła, chyba że nie może ona go podpisać. Przyczynę braku podpisu należy podać w protokole. Protokół zawierający oświadczenie konieczne do uznania ojcostwa powinien być niezwłocznie przekazany do urzędu stanu cywilnego właściwego do sporządzenia aktu urodzenia dziecka.
Jednocześnie sądowe stwierdzenie nieistnienia uznania pociąga za sobą ustanie więzi prawnych opartych na skutkach związanych z uznaniem dziecka urodzonego poza małżeństwem. Jak podkreśla J. Zatorska „W następstwie uznania ojcostwa powstaje, z mocą wsteczną, stosunek prawno-rodzinny pomiędzy dzieckiem i ojcem (oraz ich krewnymi). W przypadku nasciturusa (płodu w łonie matki) stosunek prawno-rodzinny pomiędzy ojcem a dzieckiem powstaje pod warunkiem, że dziecko urodzi się żywe. Uznanie ojcostwa wywołuje skutek nie tylko między osobami, których bezpośrednio dotyczy, lecz odnosi się także względem osób trzecich. Z chwilą uznania po stronie ojca powstaje władza rodzicielska, a także uregulowane w art. 89 § 1 KRiO skutki w zakresie ukształtowania nazwiska dziecka. Jeżeli rodzice nie złożyli zgodnych oświadczeń w sprawie nazwiska dziecka, nosi ono nazwisko składające się z nazwiska matki i dołączonego do niego nazwiska ojca. Konsekwencją uznania jest nadto powstanie między ojcem a dzieckiem stosunku alimentacyjnego. Uznający mężczyzna oraz dziecko są powołani wzajemnie do dziedziczenia ustawowego na zasadach określonych w art. 931 i n. KC i skutek ten następuje z mocą wsteczną – od chwili poczęcia dziecka”.
Z powyższego wynika zatem, że podstawowa czynność prawna jaką jest uznanie ojcostwa dziecka pochodzącego spoza małżeństwa rodzi tak naprawdę możliwość nabycia kolejnych uprawnień przez mężczyznę. Powstanie prawnej relacji dziecko-ojciec uprawnia tego drugiego do ewentualnego i przyszłego żądania od dziecka alimentów, dziedziczenia po nim w razie jego śmierci na zasadach ogólnych, czy wreszcie nadania mu nazwiska mężczyzny, który uznał swoje ojcostwo.
Zgodnie z treścią art. 89 KRiO, jeżeli ojcostwo zostało ustalone przez uznanie, dziecko nosi nazwisko wskazane w zgodnych oświadczeniach rodziców, składanych jednocześnie z oświadczeniami koniecznymi do uznania ojcostwa. Rodzice mogą wskazać nazwisko jednego z nich albo nazwisko utworzone przez połączenie nazwiska matki z nazwiskiem ojca dziecka. Jeżeli rodzice nie złożyli zgodnych oświadczeń w sprawie nazwiska dziecka, nosi ono nazwisko składające się z nazwiska matki i dołączonego do niego nazwiska ojca. Do zmiany nazwiska dziecka, które w chwili uznania już ukończyło trzynaście lat, jest potrzebna jego zgoda. Jeżeli dziecko ukończyło trzynaście lat, do zmiany nazwiska jest potrzebna jego zgoda.
Władza rodzicielska
Podobnie będzie z kwestią władzy rodzicielskiej, która będzie przysługiwała ojcu – konkubentowi z chwilą uznania ojcostwa, tak jak było to wskazane wcześniej. Władza taka trwa do osiągnięcia przez dziecko pełnoletności (chyba, że wcześniej sąd rodzinny pozbawi rodzica takiej władzy). Władza rodzicielska obejmuje w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania dziecka, z poszanowaniem jego godności i praw. Dziecko pozostające pod władzą rodzicielską winno rodzicom posłuszeństwo, a w sprawach, w których może samodzielnie podejmować decyzje i składać oświadczenia woli, powinno wysłuchać opinii i zaleceń rodziców formułowanych dla jego dobra. Władza rodzicielska powinna być wykonywana tak, jak tego wymaga dobro dziecka i interes społeczny. Rodzice przed powzięciem decyzji w ważniejszych sprawach dotyczących osoby lub majątku dziecka powinni je wysłuchać, jeżeli rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości dziecka na to pozwala, oraz uwzględnić w miarę możliwości jego rozsądne życzenia.
Na zakończenie pamiętajmy, że można uznać ojcostwo przed urodzeniem się dziecka już poczętego, przy czym jest to niedozwolone, gdy dziecko osiągnęło już pełnoletniość. Jeżeli dziecko zmarło jednak przed osiągnięciem pełnoletności, uznanie ojcostwa może nastąpić w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym mężczyzna składający oświadczenie o uznaniu dowiedział się o śmierci dziecka, nie później jednak niż do dnia, w którym dziecko osiągnęłoby pełnoletność.
Podstawa prawna:
[art. 89 k.r.o. (Dz.U. z 2012 r. poz. 788 j.t.)]
