Członkowie Komitetu stwierdzili, że w związku z trudną sytuacją klientów firmy Amber Gold i potencjalnym zagrożeniem powtórzenia się podobnej sytuacji w przyszłości, konieczne było dokonanie analizy otoczenia prawnego i mechanizmów funkcjonowania instytucji parabankowych. W wyniku tych działań stwierdzono, że instytucje te nie działają w oparciu o reguły Prawa bankowego, oferując usługi i produkty finansowe podobne do usług bankowych, oraz funkcjonują w obszarze nie objętym nadzorem Komisji Nadzoru Finansowego. Tym samym w instytucjach parabankowych może występować wysokie ryzyko utraty środków finansowych powierzonych tym instytucjom przez klientów.
Nie jest tajemnicą, że gromadzenie depozytów może nieść za sobą ryzyko. Ryzyko takie występuje także w działalności bankowej. Co prawda depozyty banków są obecnie gwarantowane przez Bankowy Fundusz Gwarancyjny, ale te gwarancje są także ograniczone. Upadki banków zdarzały się także w Polsce a klienci nie mogli odzyskać swoich pieniędzy lub odzyskali tylko ich część. Ponadto nie wszystkie instytucje finansowe takie gwarancje mają. Depozyty zgromadzone przez SKOKi, nie podlegały gwarancją BGF. Również takich gwarancji nie mają fundusze inwestycyjne, w których Polacy trzymają także miliardy złotych. Sama wartość zabezpieczenia została podniesiona do kwoty 50.000 euro dopiero po ostatnim kryzysie finansowym w roku 2008, gdy banki straciły zaufanie a ludzie gromadnie wyciągali swoje pieniądze z banków. Wcześniej te zabezpieczenia były na dużo niższym poziomie. Komitet podkreślił jednak, że w parabankach stopień ryzyka związanego z działalnością tych instytucji wynika przede wszystkim z:
1) braku uregulowań prawnych w zakresie nadzoru finansowego nad działalnością instytucji,
2) braku kapitału adekwatnego do skali prowadzonej działalności,
3) braku wiarygodnego systemu gwarancji lub instytucji gwarantujących wypłatę powierzonych środków (w sektorze bankowym taką funkcję pełni Bankowy Fundusz Gwarancyjny),
4) częstego braku bieżącej i adekwatnej sprawozdawczości finansowej,
5) nieprzejrzystej struktury właścicielskiej oraz zarządczej, skutkującej niemożnością ustalenia podmiotów lub osób odpowiedzialnych za zarządzanie powierzonymi środkami,
6) zespołu innych cech, które powinny być brane pod uwagę, jako sygnały ostrzegawcze, przez osoby powierzające środki instytucjom innym niż banki:
7) stopy zwrotu z powierzonych środków dużo wyższe niż przeciętne,
8) długi okres działania bez należytego nadzoru oraz brak możliwości kontrolowania przez nadzór powiązanych instytucji,
9) znamiona działania na niekorzyść spółki przez członków zarządu lub przez powiązane z nimi podmioty,
10) bardzo wysokie oprocentowanie udzielanych kredytów.
Jak wynika choćby z tego zestawienia, cały czas nie ma definicji czym jest parabank i łączone jest pojęcie gromadzenia depozytów ze sprawami udzielania pożyczek przez instytucje nie będące bankami. Pytanie czy takie porównanie jest poprawne? Podmioty udzielające pożyczek z własnych środków mają inny charakter i inne ryzyko niosą dla ewentualnego klienta. Jeżeli klient nie może uzyskać pożyczki w banku, czy likwidacja innych instytucji, gdzie takie finansowanie może otrzymać jest działaniem prawidłowym? Czym innym jest kwestia kosztów takiej pożyczki ale przecież w ostatniej nowelizacji ustawy o kredycie konsumenckim sam ustawodawca zrezygnował z ograniczenia w możliwości pobierania prowizji od kredytów do 5%, dając nieograniczone w zasadzie ustalenie takiej prowizji. Prawo winno być precyzyjne i spójne i dotyczyć na porównywalnych zasadach działalności różnych instytucji finansowych i parabankowych. Tworzenie monopoli nigdy nie było czymś dobrym, nie warto także wlewać dziecka z kąpielom likwidując i wrzucając do jednego worka spółki takie jak Amber Gold, Fin Royal z podmiotami, które mimo wszystko odgrywają istotna rolę, uzupełniając ofertę pożyczkową banków.
Komitet stwierdził, że w związku z koniecznością neutralizacji zagrożeń dla klientów oraz dla systemu finansowego, jakie wynikają z działalności instytucji parabankowych, rekomenduje podjęcie następujących działań:
1) Zmiana regulacji prawnych dających organom państwa zwiększone kompetencje nad funkcjonowaniem parabanków.
2) Przyjęcie zasady wzmożonej kontroli przez służby skarbowe i służby Generalnego Inspektora Informacji Finansowej wobec podmiotów, które znajdują się na liście ostrzeżeń publicznych Komisji Nadzoru Finansowego.
3) Wprowadzenie sankcji za brak aktualnego sprawozdania finansowego instytucji oferującej usługi finansowe w Krajowym Rejestrze Sądowym w postaci: a) możliwości traktowania tego faktu jako przesłanki umieszczenia podmiotu na liście ostrzeżeń Komisji Nadzoru Finansowego oraz b) przyspieszenia postępowania zmierzającego do wykreślenia podmiotu parabankowego z KRS.
4) Wprowadzenie mechanizmów utrudniających lub ograniczających reklamę dla podmiotów umieszczonych na liście ostrzeżeń publicznych KNF. Zasady takie mogłyby zostać wpisane m.in. do kodeksów dobrych praktyk obowiązujących wydawców i właścicieli mediów.
5) Zacieśnienie współpracy i wymiana informacji pomiędzy MF, NBP, KNF i UOKiK w zakresie identyfikacji podmiotów prowadzących działalność parabankową oraz zwiększenie uprawnień interwencyjnych UOKiK.
6) Upowszechnienie listy ostrzeżeń publicznych w mediach realizujących misję publiczną.
7) Podjęcie działań edukacyjnych dotyczących relacji klient – instytucja parabankowa, w których kluczową rolę odgrywać powinny media i system edukacji.
Niezależnie od podjęcia wyżej wymienionych działań członkowie Komitetu podkreślili, że rozwiązania prawne czy instytucjonalne nie są w stanie zapobiec wszystkim nieuczciwym działaniom osób wykorzystujących brak właściwej wiedzy u klientów instytucji parabankowych. Wobec tego w ocenie członków Komitetu niezbędne jest istotne podwyższenie sankcji karnych odstraszających podmioty oferujące usługi finansowe bez odpowiedniego zezwolenia. Tym samym wydana została rekomendacja związana z podjęciem działań mających na celu istotne podwyższenie sankcji karnych za:
1) prowadzenie działalności bankowej bez wymaganego zezwolenia (takiej jak np.: gromadzenie środków pieniężnych w celu udzielania kredytów, pożyczek lub obciążania ich ryzykiem w inny sposób, sankcjonowanych przez art. 171 ustawy Prawo bankowe),
2) oszustwo (sankcjonowane przez art. 286 Kodeksu karnego),
3) fałszowanie dokumentów (sankcjonowane przez art. 270 Kodeksu karnego
Niewątpliwie rozwiązanie kwestii działania parabanków jest istotne z punku widzenia zaufania obywateli do systemu finansowego. Nie mniej jednak działalność parabanków stanowi promil w zakresie rynku finansowego. Warto także się zastanowić, czy każda tego rodzaju sytuacja powinna zmierzać do natychmiastowej zmiany prawa, zaostrzenia sankcji karnych. Czy w tym wypadku działania Amber Gold, nie są skutkiem raczej bierności urzędników, a nie powodem braku odpowiednich regulacji prawnych.
Komisja Nadzoru Finansowego od kilku lat informowała o nieprawidłowościach w zakresie działań Fin Royal, Amber Gold czy tez innych instytucji. W tym czasie działały one sobie w najlepsze, nie przejmując się tym co KNF robił. W mojej ocenie konieczne jest jak już to wprowadzenie i uregulowanie pod kątem prawnym listy zastrzeżeń KNF, która winna mieć także odpowiednie narzędzia administracyjno kontrolne w przypadku podmiotów, które w sposób niezgodny z prawem gromadzą depozyty od osób fizycznych i robią to w sposób publiczny. Należy zatem zdefiniować pojęcie gromadzenia depozytów, które podlega Prawu bankowemu i wymaga uzyskania zezwolenia lub koncesji, a nie próbować znów tworzyć na szybko nowe prawo, które będzie zawierać luki i nieścisłości a w konsekwencji nie będzie dobrze stosowane.
Jarosław Olejarz
Radca prawny
