Według danych Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2011 r. liczba osób niepełnosprawnych wynosiła na koniec marca 2011 r. około 4,7 mln osób (12,2 proc. ogólnej populacji ludności w Polsce). Najczęstszą przyczynę niepełnosprawności stanowią schorzenia układu krążenia, narządów ruchu oraz schorzenia neurologiczne (źródło: niepelnosprawni.gov.pl).
Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, określa niepełnosprawność jako trwałą lub okresową niezdolność do wypełniania ról społecznych z powodu stałego lub długotrwałego naruszenia sprawności organizmu, w szczególności powodującą niezdolność do pracy. Niepełnosprawność powoduje trudności w codziennej aktywności, a czasami wymaga opieki lub pomocy w zaspokajaniu potrzeb życiowych.
Poważnym utrudnieniem pełnego i sprawnego funkcjonowania w społeczeństwie jest niezdolność do pracy. Czynnik ten jest niezwykle istotny ze względu na potrzebę zapewnienia sobie i rodzinie środków do życia, spełnienia ambicji w kierunku dalszego doskonalenia zawodowego i związanej z tym gratyfikacji finansowej czy nabycia prawa do świadczeń emerytalnych. Niepełnosprawność czasami oznaczać może również niezdolność do wykonywania innych ról społecznych, np. zostania rodzicem. Często niepełnosprawność równoznaczna jest z niemożnością korzystania z dóbr kultury, nauki, czy uprawiania sportu.
Niepełnosprawność osób dorosłych określa się w stopniach. Wyróżnia się lekki, umiarkowany i znaczny stopień niepełnosprawności. Nie ma sztywnych wytycznych decydujących, która choroba czy upośledzenie czynności organizmu powoduje przyporządkowanie osoby niepełnosprawnej określonemu stopniu niepełnosprawności. Można sobie wyobrazić sytuację, gdy utrata sprawności i pełnej rotacji nadgarstka dla osoby przebywającej na emeryturze, zajmującej się gospodarstwem domowym, jest mniejszą niedogodnością niż dla rozpoczynającego karierę skrzypka, dla którego oznacza niemożność wykonywania zawodu.
Do formalnego zaliczenia osoby w poczet osób niepełnosprawnych wymagane jest uzyskanie orzeczenia o stopniu niepełnosprawności lub, w przypadku osób do 16. roku życia, orzeczenia o niepełnosprawności bez określania jego stopnia. Tylko posiadając formalne orzeczenie o stopniu niepełnosprawności, osoba niepełnosprawna może korzystać z pomocy i świadczeń oferowanych takim osobom.
Wniosek o ustalenie stopnia niepełnosprawności należy złożyć do powiatowego (miejskiego) zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności, właściwego dla miejsca stałego pobytu osoby zainteresowanej. Do wniosku należy załączyć zaświadczenie lekarskie, zawierające opis stanu zdrowia, dokumentację medyczną z przebiegu leczenia oraz inne dokumenty mające wpływ na ustalenie stopnia niepełnosprawności.
Każdy rodzaj niepełnosprawności oznaczony jest odpowiednim symbolem. Wyróżnia się 12 kodów, które odpowiadają odpowiednio za: upośledzenie umysłowe, choroby psychiczne, zaburzenia głosu, mowy i choroby słuchu, choroby narządu wzroku, upośledzenie narządu ruchu, epilepsję, choroby układu oddechowego i krążenia, choroby układu pokarmowego, choroby układu moczowo-płciowego, choroby neurologiczne, całościowe zaburzenia rozwojowe i inne.
Orzeczenie o stopniu niepełnosprawności określa fizyczne, psychiczne i społeczne ograniczenia osoby poddawanej badaniu. Wskazanie konkretnych ograniczeń pozwala na ocenę stopnia krzywdy osoby niepełnosprawnej. W pierwszej kolejności wskazania te dotyczą zdolności danej osoby do podjęcia pracy: odpowiedniego zatrudnienia, potrzebie zatrudnienia w zakładzie aktywności zawodowej, odbycia specjalistycznego szkolenia. Kolejne wskazania określają potrzebę uczestnictwa w terapii zajęciowej oraz zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne i pomoce techniczne ułatwiające funkcjonowanie. Orzeczenie o stopniu niepełnosprawności zawiera także informacje dotyczące pomocy osobie niepełnosprawnej: określa potrzebę korzystania z systemu środowiskowego wsparcia w samodzielnej egzystencji, konieczności stałej lub długotrwałej opieki innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji. Wydane orzeczenie uwzględnia także potrzebę zapewnienia osobie niepełnosprawnej prawa do zamieszkiwania w oddzielnym pokoju.
Należy też wskazać na pozycję orzeczenia o niepełnosprawności w kontekście dowodowym. Przede wszystkim, orzeczenie to wydawane jest przez niezależny zespół specjalistów, którzy rozpoznając zasadność wniosku o uznanie danej osoby za niepełnosprawną, nie kierują się niczyim interesem, a głównym i jedynym wyznacznikiem jest faktyczna sytuacja zdrowotna i społeczna poszkodowanego.
Co równie istotne, orzeczenie o niepełnosprawności określa datę wystąpienia niepełnosprawności danej osoby. Jeżeli mamy do czynienia z wypadkiem komunikacyjnym, na skutek którego dana osoba odnosi poważne obrażenia ciała, możliwe jest ustalenie konkretnego dnia, od którego występuje niepełnosprawność. W kontekście dowodowym wskazanie daty pojawienia się niepełnosprawności jest istotne, ponieważ zyskujemy kolejny dowód na okoliczność, że życie i zdrowie osoby poszkodowanej uległo znaczącym zmianom na skutek konkretnego zdarzenia, gdy z osoby w pełni sprawnej i aktywnej w wielu sferach życia, stała się ona osobą wymagającą pomocy i szeregu udogodnień.
Z dużą uwagą należy także przeanalizować wskazania określające ograniczenia osoby niepełnosprawnej, a które zawarte są w orzeczeniu o niepełnosprawności. Wyrażone w orzeczeniu wskazania, np. prawo do zamieszkiwania w oddzielnym pokoju, uczestnictwa w terapii zajęciowej albo potrzebie zaopatrzenia danej osoby w przedmioty ortopedyczne, wzmacniają zasadność dochodzenia przez osobę poszkodowaną zwrotu kosztów na adaptację mieszkania do potrzeb osoby niepełnosprawnej, czy kosztów poniesionych na zakup niezbędnych przedmiotów pomocniczych.
Pamiętaj: Przy miarkowaniu zadośćuczynienia sąd musi uwzględnić wszystkie okoliczności danego zdarzenia, a zwłaszcza rodzaj obrażeń i rozmiar związanych z nimi cierpień fizycznych i psychicznych, stopień kalectwa, poczucie nieprzydatności, konieczność korzystania ze wsparcia bliskich.
Orzecznictwo: Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 września 2010 r. (II CSK 94/10)
W kontekście prawidłowej oceny krzywdy osoby poszkodowanej, orzeczenie to pozwala zweryfikować zasadność i wysokość wnoszonych roszczeń odszkodowawczych, a przed sądem stanowi dowód na rozmiar krzywdy poszkodowanego.
