W aktualnie obowiązującym stanie prawnym, z uwagi na kazuistyczne uregulowania dotyczące przejęcia zadań i kompetencji wójta w przypadku przemijającej przeszkody w wykonywaniu zadań i kompetencji wójta spowodowanej jedną z następujących okoliczności: tymczasowym aresztowaniem, odbywaniem kary pozbawienia wolności wymierzonej za przestępstwo nieumyślne, odbywaniem kary aresztu, niezdolnością do pracy z powodu choroby trwającej powyżej 30 dni – jego zadania i kompetencje przejmuje zastępca, a w gminach, w których powołano więcej, niż jednego zastępcę – pierwszy zastępca – wystąpienie takiej okoliczności powiązane z brakiem możliwości przejęcia tych zadań przez inne osoby może skutkować niemożnością wykonywania zadań przez organ wykonawczy gminy, co w konsekwencji przekłada się również na brak skuteczności organu stanowiącego. Dodatkowo zasadnym pozostało rozszerzenie przepisu o przypadki, w których niemożność wykonywania obowiązków wójta wynika z orzeczenia lekarskiego wydawanego na podstawie ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa lub orzeczenia o niezdolności do pracy albo o niezdolności do samodzielnej egzystencji, o których mowa w ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Dotyczy to sytuacji, w których niezdolność do pracy spowodowana chorobą – potwierdzana początkowo zaświadczeniami lub orzeczeniami lekarskimi wydawanymi na podstawie ustawy pieniężnych świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa – przekształca się w niezdolność do pracy lub niezdolność do samodzielnej egzystencji, które potwierdzają dokumenty wydawane w trybie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Nowe brzmienie art. 28g ustawy o samorządzie gminnym przewiduje również, iż w przypadku wygaśnięcia mandatu wójta w następstwie przemijającej przeszkody w wykonywaniu zadań i kompetencji osoba wyznaczona przez Prezesa Rady Ministrów w trybie art. 28h, czyli przez Prezesa rady Ministrów na wniosek wojewody przekazany niezwłocznie za pośrednictwem ministra właściwego do spraw administracji publicznej, wyznacza osobę, która przejmie wykonywanie zadań i kompetencji wójta – pełnić będzie funkcję do czasu objęcia obowiązków przez nowo wybranego wójta. Dotyczyć to będzie sytuacji, w której w trakcie pełnienia obowiązków przez osobę wyznaczoną przez Premiera nastąpi wygaśnięcie mandatu np. w skutek śmierci. W aktualnie obowiązującym stanie prawnym osoba wyznaczona w oparciu o art. 28h ustawy o samorządzie gminnym pełnić może funkcję nie dłużej niż do wygaśnięcia mandatu wójta, zaś zapewnienie ciągłości władzy wykonawczej w gminie wymaga nowego wyznaczenia w oparciu o art. 28f, czyli w przypadku wygaśnięcia mandatu wójta przed upływem kadencji jego funkcję, do czasu objęcia obowiązków przez nowo wybranego wójta, pełni osoba wyznaczona przez Prezesa Rady Ministrów.
Projekt zakłada również zmianę ustawy o samorządzie gminnym w części dotyczącej władz gmin, bowiem obecnie obowiązująca ustawa – od czasu wejścia w życie ustawy z dnia 20 czerwca 2002 r. o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta– art. 43 pkt 19 – nie reguluje sytuacji polegającej na powołaniu osoby pełniącej funkcję organów jednostki samorządu terytorialnego w przypadkach powstania nowej gminy. Ustawa o samorządzie gminnym w obecnym kształcie nie daje podstaw prawnych do wyznaczenia osoby, mającej za zadanie pełnienie funkcji organów nowopowstałej jednostki samorządu terytorialnego, do czasu ukonstytuowania się nowo wybranych organów gminy. Dodatkowo, obowiązujące obecnie ustawy samorządowe, regulujące ustrój powiatów i województw, czyli ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym – przewidują, iż w przypadku zmian w podziale terytorialnym państwa (…) osobę, która w tym okresie pełni funkcję organów powiatu (województwa), wyznacza się dla każdego z powiatów (województw) powstałych w wyniku zmian w podziale terytorialnym państwa – art. 29 ust. 7 uops i art. 33 ust. 7 uosw. Uosg zawierała podobny przepis do czasu nowelizacji, która weszła w życie w dniem 27 października 2002 r.
Nowelizacja ustawy, mająca na celu stworzenie podstaw prawnych dla ukonstytuowania działalności takiej osoby jest niezbędna z uwagi na fakt, iż do zadań takiej osoby należeć będzie m. in. przygotowanie podstaw działalności nowej gminy. W związku z powyższymi zmianami zmodyfikowano przepis art. 26 ust. 1 pkt 6 ustawy o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta uznając, iż w przypadku orzeczenia długotrwałej niezdolności do pracy lub do samodzielnej egzystencji (przekraczającej okres kadencji wójta) następować będzie wygaśnięcie mandatu wójta i przeprowadzane będą wybory przedterminowe. Dodatkowo warto wskazać, iż obecnie obowiązujące brzmienie art. 26 ust. 1 pkt 6 ustawy o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta stanowi, iż mandat wygasa w przypadku orzeczenia trwałej niezdolności do pracy. Obowiązujące regulacje nie przewidują już tego rodzaju orzeczenia. Zgodnie z art. 13 ust. 2 i 3 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, niezdolność do pracy orzekana jest na okres określony w latach – maksymalnie 5 lat, a w wyjątkowych przypadkach powyżej tej granicy. Projekt zakłada, iż mandat powinien wygasać w przypadku, gdy orzeczony okres niezdolności do pracy lub do samodzielnej egzystencji przekraczać będzie kadencję, w której sprawowany jest mandat. Przewiduje się, iż ustawa wejdzie w życie w terminie 14 dni od dnia ogłoszenia, zaś przepis art. 26 ust. 1 pkt 6 ustawy o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta będzie miał zastosowanie w następnej kadencji jednostek samorządu terytorialnego.
