Do najważniejszych zmian należy utworzenie instytucji artystycznych jako szczególnego rodzaju instytucji kultury. Zgodnie z projektem nowelizacji ustawy, instytucje kultury podzielono na: instytucje artystyczne (m.in.: teatry, opery, filharmonie) i inne instytucje kultury (np. muzea, biblioteki, domy kultury, galerie). Podział ten umożliwi większą elastyczność działania tych instytucji oraz dostosuje ich specyfikę do profilu działań artystycznych.
Uregulowano również na nowo wiele spraw dotyczących działalności instytucji artystycznych. W celu zapewnieniu stabilności działania mają służyć przepisy dotyczące planowania pracy w ramach sezonu artystycznego, a nie – jak w innych instytucjach – roku kalendarzowego. W projekcie nowelizacji ustawy wyraźnie wskazano, że jednolity dla wszystkich instytucji artystycznych sezon artystyczny to okres od 1 września do 31 sierpnia następnego roku. Ustawowe określenie sezonu pozwoli uporządkować zasady zatrudniania artystów, tworzenie planów, a przede wszystkim umożliwi doprecyzowanie norm rządzących tzw. rynkiem transferów artystycznych.
Ważnym rozwiązaniem jest wprowadzenie nowego modelu umów o pracę. Będą to umowy zawierane na czas określony – od jednego do pięciu sezonów. Nie później niż 30 kwietnia ostatniego sezonu, na jaki umowa jest zawarta, strony umowy muszą określić zamiar jej przedłużenia lub rozwiązania. Artyści wykonawcy, legitymujący się 15-letnim stażem pracy na podstawie sezonowych umów artystycznych, będą mieli po tym okresie prawo do zawarcia umowy na czas nieokreślony.
Zgodnie z przyjętym projektem nowelizacji ustawy, będzie obowiązywać zakaz prowadzenia przez artystę działalności na rzecz innych podmiotów bez zgody pracodawcy. Może to dotyczyć na przykład aktora zatrudnionego na etacie w teatrze, a jednocześnie zamierzającego występować w filmie, w reklamie, serialu telewizyjnym itp., albo muzyka zatrudnionego w filharmonii na etacie i podejmującego dodatkową pracę. Pracodawca – czyli dyrektor teatru lub filharmonii – może taką zgodę uzależnić od uzyskania rekompensaty od podmiotu, na rzecz którego pracownik artystyczny będzie świadczył pracę, w przypadku poniesienia rzeczywistych kosztów.
Dyrektorzy instytucji artystycznych, zgodnie z nowymi przepisami, będą powoływani na czas określony, czyli na okres od 3 do 5 sezonów artystycznych. Pozostałe osoby kierujące instytucjami kulturalnymi na okres do 7 lat. Dyrektorzy będą zawierać kontrakt z organizatorem instytucji kultury, w którym zostaną określone precyzyjnie zobowiązania obu stron (np. program działania – liczba wystaw i premier, szczegółowe oczekiwania ze strony organizatora i dyrektora, dotyczące np. realizacji programów wieloletnich, inwestycji). Odwołanie dyrektora instytucji kultury przed upływem kadencji, określonej w umowie, będzie możliwe w ściśle określonych przypadkach, m.in.: na własną prośbę; z powodu choroby uniemożliwiającej wykonywanie obowiązków; z powodu naruszenia przepisów w związku z zajmowanym stanowiskiem; w razie odstąpienia od realizacji uzgodnionego programu działania.
Ponadto, doprecyzowano zapisy dotyczące powierzania zarządzania instytucją kultury osobie prawnej lub fizycznej. Powinno to odbywać się w trybie konkursu, zgodnie z ustawą o zamówieniach publicznych. Dostosowując przepisy projektowanej nowelizacji ustawy do wymogów ustawy o finansach publicznych, wprowadzono zapisy, które określają, że podstawą gospodarki finansowej instytucji kultury będzie plan finansowy przygotowywany przez dyrektora, w którym zachowana ma być wysokość dotacji organizatora, czyli ministra lub jednostki samorządu terytorialnego. Organizator przekazuje instytucji kultury środki finansowe w formie: dotacji podmiotowej – na działalność bieżącą, w tym na utrzymanie obiektów i remonty; dotacji celowej – na finansowanie lub dofinansowanie kosztów inwestycji oraz dotacji celowej – na realizację wskazanych zadań i programów. Większą elastyczność w prowadzeniu działalności kulturalnej zapewnią przepisy, które pozwolą łączyć różne formy organizacyjne instytucji kultury. Takie rozwiązania przyczynią się do lepszego wykorzystania środków finansowych, bazy lokalowej i kadr.
Łączenie różnych form działania w ramach jedną instytucję jest szczególnie atrakcyjne i racjonalne w przypadku gminnych instytucji kultury. Mogłoby to dotyczyć np. połączenia teatru i galerii, orkiestry i ogniska muzycznego, a w szczególnych sytuacjach – nawet teatru i domu kultury. Dzięki temu w gminie będzie mogła powstać jedna instytucja, w ramach której możliwe będzie prowadzenie działalności artystycznej i edukacyjnej. Możliwość łączenia różnych instytucji kultury dotyczy również muzeów oraz bibliotek. W przypadku muzeum, połączenie z inną instytucją kultury będzie możliwe pod warunkiem, że nie spowoduje uszczerbku dla jego dotychczasowej działalności. Muzeum musi również otrzymać w tej sprawie opinię Radę ds. Muzeów. Takie samo zastrzeżenie dotyczy możliwości połączenia biblioteki, istotna będzie zgoda ministra kultury, wydana po zasięgnięciu opinii Krajowej Rady Bibliotecznej i odpowiedniej wojewódzkiej biblioteki publicznej.
Dla zwiększenia dostępności zasobów kultury zgromadzonych w muzeach postanowiono, że wykaz wszystkich muzeów będzie umieszczany w Biuletynie Informacji Publicznej Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Doprecyzowano również przepisy dotyczące prawa pierwokupu przysługującego muzeom rejestrowanym. Określono, że umowy zawarte w wyniku aukcji są umowami warunkowymi ze względu na ustawowe prawo pierwokupu przysługujące muzeom.
