Spis treści
Kontrola z ludzką twarzą
Kontrola przedsiębiorcy łączy się na ogół z ogromnym stresem. Wsłuchując się w głos właścicieli firm rząd zaproponował pakiet zmian, określanych jako deregulacja przepisów prawa gospodarczego. Tak zwany II filar ma zawierać prostsze zasady wykonywania działalności gospodarczej. Wśród regulacji mają znaleźć się także te odnoszące się do kontroli przedsiębiorcy.
Plany kontroli oraz analizy prawdopodobieństwa naruszenia prawa
Zmiany w zakresie art. 47 Prawa przedsiębiorców związane są z wprowadzeniem obowiązku publikacji przez organ kontroli okresowego planu kontroli oraz okresowej analizy prawdopodobieństwa naruszenia prawa w ramach wykonywania działalności gospodarczej. Powyższy obowiązek nie znajdzie zastosowania do kontroli działalności gospodarczej podlegającej koncesjonowaniu, a także do kontroli i analiz będących we właściwości organów Krajowej Administracji Skarbowej.
Dzięki zmianie podmioty, które podlegają kontroli, będą mogły zapoznać się ze sposobem realizacji przez organ kontroli wymogu okresowego planowania kontroli i przeprowadzania okresowych analiz, służącego lepszemu przygotowaniu kontroli i wytypowaniu do kontroli podmiotów, u których ryzyko naruszenia przepisów jest największe. Do tej pory przepisy art. 47 zakładały jedynie udostępnianie przez organ kontroli ogólnego schematu procedur kontroli, które wynikają z przepisów powszechnie obowiązującego prawa. Schematy te nie dają wystarczających informacji o praktyce działania organów kontroli.
Decyzja organu kontroli o podjęciu kontroli powinna być podjęta na podstawie jasno określonych, obiektywnych przesłanek i w sposób bezstronny. Dzięki przedmiotowej zmianie przedsiębiorcy będą mieli większą pewność, że organy kontroli prawidłowo realizują obowiązek związany z przygotowaniem okresowego planu kontroli i analizy oraz są w tym zakresie obiektywne i skrupulatne. Będą mogli oni również upewnić się już po zakończeniu kontroli, czy zostali wytypowani do kontroli na podstawie przeprowadzonej przez organ analizy, czy raczej na podstawie doraźnego podejrzenia powziętego przez organ, np. zagrożenia życia lub zdrowia, na podstawie anonimowego zgłoszenia czy też innych źródeł informacji.
Publikacja analiz prawdopodobieństwa naruszenia prawa powinna również ułatwić obywatelom, w tym zwłaszcza kontrolowanym, zapoznanie się z wynikami działalności kontrolnej organów kontroli. Obecnie niektóre organy kontroli nie mają obowiązku sporządzania sprawozdania ze swojej działalności kontrolnej i udostępniania go na swojej stronie internetowej, zresztą treść sprawozdania nie zawsze odpowiada stopniem szczegółowości mającym podlegać publikacji analizom. Z kolei analiza prawdopodobieństwa naruszenia prawa ze swej istoty uwzględnia doświadczenia organu z dotychczas przeprowadzonych kontroli oraz jej wyniki, w tym np. wnioski o sektorach, w których występuje szczególnie wysokie prawdopodobieństwo naruszeń przepisów prawa. Zmiana powinna ponadto ułatwić z czasem wypracowanie wspólnego dla organów kontroli podejścia do oceny ryzyka i zarządzania ryzykiem, niezależnie od kontrolowanego obszaru, a przynajmniej doprowadzić do rozpowszechnienia dobrych praktyk w tym zakresie.
Sposób przeprowadzenia analizy, jak dotychczas, określi organ kontroli lub organ nadrzędny.
Kategorie ryzyka
Oprócz obszarów, w których ryzyko naruszenia przepisów jest największe, analiza będzie zawierała nowy element: zasady przypisania podmiotów kontrolowanych do jednej z trzech kategorii ryzyka. Zidentyfikowane ryzyko będzie niskie, średnie albo wysokie. Konieczność zaszeregowania kontrolowanych do ww. grup (kategorii) ryzyka wynika z zamiaru określenia dla każdej grupy (kategorii) maksymalnej częstotliwości przeprowadzania kontroli, a co za tym idzie urzeczywistnienia i skonkretyzowania zasady, która nakazuje przeprowadzanie kontroli przede wszystkim w obszarach, w których ryzyko naruszenia przepisów jest największe. W konsekwencji podmioty, które w ocenie organu kontroli nie stwarzają wysokiego ryzyka, powinny być kontrolowane znacznie rzadziej i powinny im przysługiwać konkretne i wymierne gwarancje zapewniające mniejszą częstotliwość przeprowadzania kontroli. Postulat ten znajdzie odzwierciedlenie w szczególności w ograniczeniach zawartych w dodawanym art. 55a Pp.
Alternatywne do proponowanego rozwiązanie, które upowszechniłoby wiedzę o zasadach działania organów kontroli, mogłoby zakładać wprowadzenie obowiązku sporządzania i publikowania przez wszystkie organy kontroli corocznych sprawozdań o ich działalności kontrolnej, jej wynikach i płynących z niej wnioskach. Byłby to jednak dla wielu organów kontroli nowy obowiązek, i to bardziej uciążliwy niż sama publikacja sporządzanych już na postawie obowiązujących przepisów planów i analiz.
Udostępnienie okresowego planu kontroli oraz okresowej analizy
Obowiązek udostępnienia okresowego planu kontroli oraz okresowej analizy powinien zostać zrealizowany w terminie 3 miesięcy od dnia zakończenia okresu objętego planem lub okresu objętego analizą. Przykładowo, jeśli w danym organie kontroli powstał „Plan kontroli w 2024 r.”, obejmujący okres od 1 stycznia 2024 r. do 31 grudnia 2024 r., wówczas zakończenie okresu objętego planem przypada z upływem 31 grudnia 2024 r. i zaraz potem rozpoczyna się trzymiesięczny termin na udostępnienie okresowego planu kontroli. Udostępnienie okresowego planu kontroli nastąpi zatem już po zakończeniu jego realizacji i pozostanie bez wpływu na zakończone już kontrole, a zatem nie wpłynie negatywnie na realizację zadań przez organ kontroli.
Podkreślenia wymaga, że udostępniony okresowy plan kontroli oraz okresowa analiza będą mieć charakter informacyjno–poglądowy. Nie będą mogły stanowić przesłanki do podważania przez przedsiębiorców np. zasadności kontroli i inspekcji, czy podważania ustaleń związanych z kontrolą bądź inspekcją.
Z udostępnianego okresowego planu kontroli oraz okresowej analizy zostaną wyłączone informacje niejawne lub inne informacje stanowiące tajemnicę prawnie chronioną. Zakres udostępnianych informacji będzie podlegał ograniczeniu również ze względu na prywatność osoby fizycznej lub tajemnicę przedsiębiorcy.
Ułatwienie przedsiębiorcy przygotowania się do kontroli
Obecne brzmienie art. 48 Pp nie zawiera regulacji, z których wynikałby wprost obowiązek określenia przez organ dokumentów i informacji, których przedstawienia może żądać w trakcie kontroli. Zaproponowana zmiana ma na celu ułatwienie przedsiębiorcy przygotowania się do kontroli poprzez uprzednie przedstawienie mu, najpóźniej wraz z doręczeniem zawiadomienia, wstępnej listy dokumentów i informacji związanych z zakresem przedmiotowym kontroli, których udostępnienia oczekuje organ kontroli w trakcie kontroli. Dzięki temu kontrola powinna przebiegać szybciej i sprawniej, co stanowić będzie korzyść zarówno dla samego przedsiębiorcy, jak i kontrolującego. Warto jednocześnie zaznaczyć, że wskazana przez organ lista nie będzie miała charakteru zamkniętego ani wyczerpującego. Gdy kontrola będzie prowadzona, organ będzie mógł zażądać od przedsiębiorcy przedstawienia dokumentów i informacji innych niż te, które wymienił w zawiadomieniu o przeprowadzeniu kontroli, w szczególności jeżeli jej przebieg wskazywać będzie na taką konieczność.
O takim obowiązku przedsiębiorca powinien zostać poinformowany w upoważnieniu do przeprowadzenia kontroli (zgodnie z art. 49 ust. 7 pkt 9 Pp zawiera pouczenie o prawach i obowiązkach przedsiębiorcy, w tym wynikających z dodawanego ust. 12).
Oprócz tego proponuje się uzupełnienie treści zawiadomienia o zamiarze wszczęcia kontroli o informację na temat kategorii ryzyka, do której kontrolowany został przypisany na podstawie analiz poprzedzających wszczęcie kontroli. Celem zmiany jest nie tyle zwiększenie waloru informacyjnego zawiadomienia, co raczej ułatwienie kontrolowanemu wykazania, że wskutek podjęcia kontroli zostały przekroczone ustawowe ograniczenia częstotliwości przeprowadzanych kontroli właściwe dla grupy (kategorii) ryzyka, do której został przypisany ten kontrolowany. Kontrolowany musi znać swoją kategorię ryzyka, jeśli ma mieć możliwość pilnowania przestrzegania nowych limitów kontroli.
Skrócenie czasu trwania kontroli u mikroprzedsiębiorców
Zgodnie z art. 7 ust. 1 Pp, za mikroprzedsiębiorcę uznaje się przedsiębiorcę, który w co najmniej jednym roku z dwóch ostatnich lat obrotowych spełniał łącznie następujące warunki:
• zatrudniał średniorocznie mniej niż 10 pracowników oraz
• osiągnął roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz z operacji finansowych nieprzekraczający równowartości w złotych 2 milionów euro, lub sumy aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec jednego z tych lat nie przekroczyły równowartości w złotych 2 milionów euro.
W obecnym stanie prawnym, z art. 55 ust. 1 pkt 1 Pp, wynika, że czas trwania wszystkich kontroli organu kontroli u mikroprzedsiębiorcy nie może przekraczać 12 dni roboczych w jednym roku kalendarzowym. Proponowane zmiany skracają ten czas. Kontrola będzie trwała nie więcej niż 6 dni.
Kontrola zależna od kategorii ryzyka
Uzależnienie liczby przeprowadzanych kontroli od kategorii ryzyka to kolejne rozwiązanie. Nowy art. 55a Pp normuje maksymalną liczbę kontroli, które może przeprowadzić organ kontroli w określonym w przepisie okresie. W przypadku niskiego ryzyka kontrola będzie przeprowadzana nie częściej niż raz na 5 lat, w przypadku średniego ryzyka – nie częściej niż raz na 3 lata, a w przypadku wysokiego ryzyka – nie częściej niż raz na 2 lata. Zbliżone limity obowiązują np. na Ukrainie.
Uwzględniają one w szczególności potrzebę częstego kontrolowania działalności gospodarczej, której prowadzenie wiąże się z wysokim prawdopodobieństwem naruszenia prawa. W takich obszarach może być uzasadnione przeprowadzanie kontroli nawet co 2 lata, z drugiej strony już częstsze planowanie kontroli w tym samym podmiocie, np. automatycznie zawsze raz do roku, w zasadzie pozbawiałoby podmioty należące do grupy wysokiego ryzyka jakiejkolwiek ochrony wynikającej z wprowadzanych ograniczeń – dlatego w przypadku tej grupy zaproponowano limit 1 kontroli na 2 lata. Konsekwentnie w przypadku pozostałych grup kontrole będą przeprowadzane rzadziej.
