Na ile jest to realne pozostanie poza rozważaniami tego tekstu. Taka jest konstrukcja tego podatku. Ma być neutralny dla przedsiębiorcy i obciążać ostatecznego konsumenta. Nawet gdy występuje w jego roli sam świadczący usługi. Opodatkowaniu VAT podlegają tylko czynności odpłatne, w tym odpłatne świadczenie usług. Nie zawsze jest jednak tak, że gdy przedsiębiorca świadczy usługę nie oczekując w zamian za to wynagrodzenia, to czynność taka jest nieodpłatna w rozumieniu ustawy o podatku od towarów i usług.
Dwa rodzaje świadczeń
Za odpłatne świadczenie usług uznawane są dwa rodzaje świadczeń – użycie towarów przedsiębiorstwa oraz nieodpłatne świadczenie usług. Ważne jest ich rozróżnienie gdyż dla każdego z nich przewidziane zostały odmienne okoliczności, które decydują o przypisaniu tym czynnościom charakteru odpłatnego a w efekcie konieczność opodatkowania VAT-em. Jako użycie towarów należy uznać takie sytuacje, w których przedsiębiorca pozwala korzystać ze swojego majątku. Sam nie wykonuje natomiast żadnej pracy, na przykład właściciel fitness klubu udostępnia nieodpłatnie urządzenia do ćwiczeń znajomym. Drugi przypadek polegający na świadczeniu usług wystąpi, gdy przedsiębiorca korzystając z majątku przedsiębiorstwa lub chociażby własnych umiejętności wykonuje prace rodzajowo zbieżne z jego działalnością gospodarczą na przykład architekt przygotowuje projekt domu dla brata.
Użycie towarów, gdy przysługiwało prawo do odliczenia
Pierwszy przypadek uznania świadczonych usług za odpłatne wiąże się z użyciem towarów stanowiących część przedsiębiorstwa podatnika do celów innych niż działalność gospodarcza. Stanie się tak w szczególności w sytuacji, gdy użycie to służy celom osobistym przedsiębiorcy lub jego pracowników (w tym byłych pracowników), wspólników, udziałowców, akcjonariuszy, czy członków spółdzielni a także ich domowników. Są to przykładowe sytuacje korzystania z majątku przedsiębiorstwa, które ustawa uznaje za dokonane w innym celu niż prowadzone przedsiębiorstwo. Do opodatkowania tych czynności VAT-em konieczne jest wystąpienie drugiego warunku – istnienia prawa do odliczenie (chociażby w części, jak np. przy odliczeniu VAT-u od samochodu osobowego) przy nabyciu towarów, które są udostępniane do takiego używania. Jeśli kupując dany towar przedsiębiorca nie miał prawa do odliczenia podatku naliczonego, nie musi martwić się o VAT udostępniając go do innych celów niż jego przedsiębiorstwo. Również gdy podatnik odliczył podatek naliczony, ale świadczone nieodpłatnie usługi są związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa, wówczas czynności takie nie podlegają opodatkowaniu VAT.
Świadczenie usług zawsze z VAT
Drugi przypadek świadczenia usług, za które chociaż przedsiębiorca nie uzyskuje wynagrodzenia, to jest uznawane za podlegające opodatkowaniu odpłatne świadczenie, to nieodpłatne świadczenie usług na cele osobiste podatnika lub jego pracowników, w tym byłych pracowników, wspólników, udziałowców, akcjonariuszy, członków spółdzielni i ich domowników, członków organów stanowiących osób prawnych, członków stowarzyszenia, oraz wszelkie inne nieodpłatne świadczenie usług do celów innych niż działalność gospodarcza podatnika. Nie ma w tym przypadku żadnego znaczenia prawo do odliczenia. Nawet gdy przedsiębiorcy nie przysługiwało prawo do odliczenia również powinien naliczyć VAT do wartości rynkowej świadczonych przez siebie usług i wykazać go w deklaracji a następnie wpłacić do urzędu skarbowego.
Chyba, że świadczymy dla własnej firmy
Opodatkowaniu nie podlega jednak usługa wykonana przez przedsiębiorcę dla samego siebie ale jeśli dotyczy jego działalności gospodarczej. Stanowisko takie potwierdza interpretacja Izby Skarbowej w Łodzi (nr IPTPP2/443-559/11-2/JM). Zdaniem organu świadczenie na własną rzecz nie jest usługą, gdyż nie występuje wówczas konsument usługi (odbiorca świadczenia). Świadczenie zakłada bowiem istnienie podmiotu będącego jego odbiorcą (konsumentem usługi). Musi to być podmiot inny niż wykonujący usługę. Stan faktyczny dotyczył jednak sytuacji, w której przedsiębiorca prowadząc okręgową stację kontroli pojazdów, dokonywał okresowych badań technicznych samochodów należących do jego firmy. W takim przypadku świadczenie nie tylko jest związane z prowadzoną działalnością ale w dodatku faktycznie nie ma konsumenta, gdyż sama firma, która świadczy takie usługi nim nie będzie. Interpretacji ze względu na specyficzny stan faktyczny nie można niestety rozciągnąć do sytuacji, w której przedsiębiorca w prowadzonej stacji wykonywałby badania swojego prywatnego auta. Ustawa o VAT wyraźnie wskazuje, że odpłatne świadczenie wystąpi między innymi, gdy dokonane zostanie w celach osobistych podatnika.
Elżbieta Węcławik, Tax Care
Małgorzata Jawińska, księgowa Tax Care
