Podstawowym aktem prawnym regulującym materię odroczenia zapłaty należnego podatku jest oczywiście Ordynacja podstawowa – ustawa pochodząca z dnia 29 sierpnia 1997 r. Organ podatkowy ma możliwość skorzystania z omawianej instytucji, jednak nie następuje to nigdy z mocy samego prawa. Niezbędna jest bowiem w takiej sytuacji aktywna postawa podatnika.
Zgodnie z treścią art. 67a omawianej ustawy, organ podatkowy, na wniosek podatnika, z pewnymi zastrzeżeniami, w przypadkach uzasadnionych ważnym interesem podatnika lub interesem publicznym, może:
- odroczyć termin płatności podatku lub rozłożyć zapłatę podatku na raty;
- odroczyć lub rozłożyć na raty zapłatę zaległości podatkowej wraz z odsetkami za zwłokę lub odsetki określone w decyzji, w której określa wysokość odsetek za zwłokę na dzień złożenia zeznania podatkowego za rok podatkowy lub inny okres rozliczeniowy, a w przypadku niezłożenia zeznania podatkowego w terminie;
- umorzyć w całości lub w części zaległości podatkowe, odsetki za zwłokę lub opłatę prolongacyjną.
Pamiętajmy przy tym, że umorzenie zaległości podatkowej powoduje również umorzenie odsetek za zwłokę w całości lub w takiej części, w jakiej została umorzona zaległość podatkowa.
Orzecznictwo stoi na stanowisku, że to podatnik, jako podmiot wszczynający postępowanie w sprawie udzielenia ulgi podatkowej w postaci umorzenia zaległości podatkowych oraz innych obciążających go należności, powinien określić na wstępnym już etapie postępowania swój ważny interes w tym przedmiocie. Nie pozbawia to jednak organu podatkowego uprawnienia do oceny wedle zobiektywizowanych kryteriów, a nie tylko z punktu widzenia podatnika, wystąpienia w danej sprawie określonych w art. 67a § 1 pkt 3 Ordynacji podatkowej przesłanek umorzenia. Nie zapominajmy jednak, że niepowodzenie przedsięwzięcia gospodarczego nie może być rozpatrywane w kategorii "ważnego interesu", ponieważ przy ocenie istnienia tego interesu w świetle art. 67a § 1 pkt 3 o.p. przyczyny, które doprowadziły do powstania zaległości, nie mają znaczenia. Wpływy z podatków przeznaczone są na realizację różnych celów społecznych, co oznacza, że chodzi o sytuacje wyjątkowe, losowe, niezależne od działań podatnika np. klęskę żywiołową czy nagłą ciężką chorobę. Inne rozumienie tego pojęcia doprowadziłoby do uznania, że każdy podatnik znajdujący się w trudnej sytuacji ekonomicznej bądź osobistej spełniałby przesłanki do uzyskania ulg w spłacie zobowiązań podatkowych, co oczywiście pozostawałoby w sprzeczności z konstytucyjną zasadą powszechności opodatkowania.
Spełnienie ustawowych przesłanek uprawniających do odroczenia zapłaty nie jest jednak w każdym przypadku wystarczająca, aby organ podatkowy przychylił się do naszego wniosku w tym przedmiocie. Jak podkreśla WSA w Szczecinie w wyroku z dnia 6 grudnia 2012 r. (sygn. akt I SA/Sz 560/12), wolność decyzyjna w zakresie rozstrzygnięcia na gruncie omawianego przepisu sprawia, że nawet wystąpienie ustawowych przesłanek nie obliguje organu podatkowego do zastosowania instytucji umorzenia w każdym przypadku. Uznanie administracyjne jest ograniczone dyrektywami wyboru, interesem publicznym oraz ważnym interesem podatnika. Użyte pojęcia "interesu publicznego" oraz "ważnego interesu podatnika" są pojęciami nieostrymi. O istnieniu ważnego interesu podatnika decydują kryteria obiektywne, zgodne z powszechnie obowiązującą hierarchią ważności, nie można go utożsamiać z subiektywnym odczuciem podatnika, że jego sytuacja życiowa i materialna uzasadnia zastosowanie ulgi. Kwestię przyznania ulgi w zapłacie należności podatkowych (również umorzenia zaległości podatkowych) należy rozpatrywać nie tylko w kontekście aktualnej sytuacji finansowej podatnika, ale także z uwzględnieniem przyczyn doprowadzenia do ich istnienia. Nie bez znaczenia pozostają bowiem okoliczności związane z powstaniem przedmiotowej zaległości podatkowej, które są jednymi z najistotniejszych z punktu widzenia omawianej ulgi.
