Nowa regulacja prawna zakłada wprowadzenie asystenta rodziny na poziomie samorządu gminnego. Celem pracy asystenta będzie osiągnięcie przez rodzinę podstawowego poziomu stabilności życiowej, która umożliwi jej wychowywanie dzieci. Głównym zadaniem asystenta będzie niedopuszczenie do oddzielenia dziecka od rodziny lub umożliwienie jak najszybszego powrotu dziecka umieszczonego w pieczy zastępczej do rodziców. Będzie on również udzielał kompleksowego wsparcia pełnoletnim wychowankom opuszczającym spokrewnione rodziny zastępcze. Działania asystenta wspierane będą przez zespół interdyscyplinarny. Aby praca asystenta rodziny przyniosła zakładane efekty, nie może on mieć pod opieką więcej niż 20 rodzin. Wprowadza się wymóg posiadania przez asystenta rodziny odpowiednich kwalifikacji do pracy z rodziną. Szczegółowy zakres programowy szkoleń na stanowisku asystenta rodziny w zakresie pracy z rodziną zostanie określony w akcie wykonawczym do ustawy.
Ważnym elementem projektowanej ustawy będą środowiskowe formy wspierania rodziny. Zadaniem placówek wsparcia dziennego jest opieka nad dzieckiem w czasie pozaszkolnym, a także pomoc jego rodzicom lub opiekunom. Zgodnie z przepisami projektu, rodzina przeżywająca trudności będzie mogła również liczyć na pomoc rodziny wspierającej. O roli i wykonywanych zadaniach rodziny wspierającej będzie decydowała gmina, uwzględniając m.in. lokalne możliwości oraz potrzeby rodzin korzystających z pomocy.
Projekt ustawy określa tryb kwalifikowania kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej lub do kierowania rodzinnym domem dziecka oraz wskazuje sposób dokonywania okresowych ocen pod kątem predyspozycji do pełnienia powierzonych funkcji, jakości pracy oraz występujących problemów. Określone są także warunki, które spełnić musi osoba ubiegająca się o status rodziny zastępczej lub osoby kierującej rodzinnym domem dziecka, sposób doboru rodziny zastępczej lub rodzinnego domu dziecka dla dziecka powierzanego pieczy zastępczej, a także sposób przygotowania przez powiatowe centrum pomocy rodzinie niezbędnych informacji oraz dokumentacji o dziecku i tryb ich przekazywania.
Nowym rozwiązaniem projektowanej ustawy jest zdefiniowanie pojęcia rodziny spokrewnionej z zieckiem. Zgodnie z ustawą, funkcję rodziny spokrewnionej pełnić mogą jedynie wstępni i rodzeństwo dziecka. Definicja ta swoje uzasadnienie znajduje w przepisach Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego tj. uwzględnia osoby, na których z mocy prawa ciąży obowiązek alimentacyjny. W rodzinach zastępczych spokrewnionych, z istoty rzeczy, nie będzie się określać liczby dzieci pozostających pod pieczą, gdyż będzie ona wynikać z sytuacji danej rodziny i stopnia pokrewieństwa. Wskazana w projekcie ustawy nowa definicja rodziny zastępczej spokrewnionej znajduje potwierdzenie w zasadach związanych zarówno z prymatem rodziny, także w kwestii odpowiedzialności za dziecko, jak i zasadą pomocniczości państwa w udzielaniu pomocy i opieki dzieciom pozbawionym opieki rodzicielskiej.
W rodzinach zastępczych zawodowych i niezawodowych będzie można umieścić do trojga dzieci. Umieszczenie większej liczby dzieci będzie możliwe wyłącznie wówczas, gdy jest to rodzeństwo i zgodę na to wyrazi rodzina zastępcza, po uzyskaniu pozytywnej opinii koordynatora rodzinnej pieczy zastępczej. Natomiast w przypadku wychowywania dzieci wymagających szczególnej opieki i pielęgnacji, liczba dzieci powinna być dostosowana do możliwości opiekunów zastępczych, w tym przede wszystkim ich kwalifikacji i doświadczenia.
Przepisy projektu ustawy regulują również szczegółowo kwestie organizacji zawodowych rodzin zastępczych. Rodziny te będą mogły specjalizować się przede wszystkim w sprawowaniu opieki i wychowania nad dziećmi wymagającymi szczególnej opieki i pielęgnacji lub też pełnić funkcję pogotowia rodzinnego. Status rodziny zawodowej lub osoby kierującej rodzinnym domem dziecka – za zgodą starosty mogą uzyskać również kandydaci do pełnienia tych funkcji, gotowi w najbliższym czasie przyjąć dziecko. Warunki sprawowania pieczy nad powierzonymi dziećmi zostaną określone w umowie, którą starosta zawierać będzie z rodziną. Umowa ta będzie zawierana na okres nie krótszy niż cztery lata. Zawodowa rodzina zastępcza będzie miała prawo do czasowego niesprawowania opieki nad dzieckiem przez okres 20 dni łącznie w okresie 12 miesięcy. W okresie czasowego niesprawowania pieczy nad dziećmi przez rodzinę zawodową oraz w innych przypadkach niemożności sprawowania bieżącej pieczy nad dzieckiem, dzieciom umieszczonym w rodzinie zastępczej lub rodzinnym domu dziecka starosta jest zobowiązany zapewnić pieczę w rodzinie pomocowej.
Dla zawodowych rodzin zastępczych przewidziano możliwość ciągłego podnoszenia kwalifikacji i korzystania ze wsparcia w celu bardziej profesjonalnego sprawowania opieki nad dziećmi i uniknięcia wypalenia zawodowego. Zastosowanie tych rozwiązań ma na celu podniesienie jakości sprawowanej opieki i budowanie w pełni profesjonalnego systemu pieczy zastępczej. W myśl proponowanych przepisów rodzina zastępcza niezawodowa posiadająca pozytywną opinię koordynatora rodzinnej pieczy zastępczej oraz co najmniej 3 letnie doświadczenie jako rodzina zastępcza lub osoba kierująca rodzinnym domem dziecka, na swój wniosek zostanie ustanowiona rodziną zastępczą zawodową. W tym celu starosta będzie podpisywał z taką rodziną umowę. Starosta nie będzie zobowiązany do podpisania umowy w przypadku, gdy nie pozwoli mu na to coroczny limit ustanawiania nowych rodzin zastępczych zawodowych w danym powiecie. Ponadto starosta, w zależności od swojej woli oraz do wyżej wskazanego limitu, będzie mógł zawierać umowy o zawodowstwo z rodzinami zastępczymi niezawodowymi, które nie mają wyżej wskazanego doświadczenia oraz kandydatami do pełnienia funkcji rodziny zastępczej zawodowej lub kierowania rodzinnym domem dziecka.
