Głównym celem postępowania karnego skarbowego jest zabezpieczenie wpływów podatkowych do budżetu. Stąd w Kodeksie karnym skarbowym (Kks) istnieją instytucje prawne nieznane w Kodeksie postępowania karnego, które pozwalają uniknąć kary lub przynajmniej ograniczyć zakres odpowiedzialności, jeżeli tylko uszczuplona należność zostanie uregulowana. W ramach cyklu poświęconego odpowiedzialności karnej skarbowej, Tax Care przybliża instytucję tzw. czynnego żalu.
Kary można uniknąć
Kodeks karny skarbowy jako jedyny przewiduje tzw. instytucję czynnego żalu, która pozwala uniknąć kary, i to nie tylko przy drobniejszych sprawach kwalifikowanych jako wykroczenie, ale także przy przestępstwach. Nie chodzi tu jednak o wyrażanie żalu, lecz o konkrety – przekazanie organom ścigania (jest nim np. urząd skarbowy w sprawach dotyczących przestępstw i wykroczeń podatkowych) informacji o popełnionym czynie zabronionym. Należy wskazać istotne okoliczności tego czynu, w tym osoby współdziałające w jego popełnieniu. Jeżeli podatnik działał sam, warto to również zaznaczyć.
Musisz być pierwszy
Co bardzo istotne, kary uniknie tylko ten, kto wyprzedzi fiskusa. Czynny żal jest bowiem skuteczny tylko wtedy, gdy zawiadomienie zostało złożone w czasie, kiedy organ ścigania nie miał jeszcze wyraźnie udokumentowanej wiadomości o popełnieniu czynu zabronionego. I tu niejednokrotnie powstaje problem związany z takimi czynami, które niejako z automatu są widoczne, jak np. złożenie deklaracji po terminie czy brak wpłaty podatku (uwaga! w przypadku opóźnień w zapłacie podatku karane jest tylko uporczywe niewpłacanie, czyli np. albo długotrwały brak wpłaty zobowiązania, albo powtarzający się). W takich przypadkach naruszenie jest widoczne w systemach prowadzonych przez urzędy skarbowe. Jednak czasem można bronić się „czynnym żalem” także i w tych sytuacjach. Jeżeli np. deklaracja jest składana z niewielkim, kilkudniowym opóźnieniem, można przyjąć, że w przypadku osobistego złożenia jej w urzędzie (dzięki temu będzie szybciej), organ nie powinien stwierdzić bezskuteczność czynnego żalu, powołując się na posiadanie w systemie udokumentowanej informacji o popełnieniu wykroczenia. Nie może bowiem jednoznacznie stwierdzić po upływie kilku dni, czy podatnik faktycznie nie dopełnił swojego obowiązku i deklaracji nie złożył, czy też złożył w ustawowym terminie, nadając ostatniego dnia list polecony na poczcie.
Takie zawiadomienie będzie bezskuteczne, czyli nie pozwoli uniknąć kary, jeżeli zostanie złożone po rozpoczęciu przez organ ścigania czynności służbowej (np. przeszukania, przesłuchania), czynności sprawdzającej lub kontroli zmierzającej do ujawnienia przestępstwa lub wykroczenia skarbowego. Wyjątek stanowi sytuacja, w której czynności te nie dostarczyły podstaw do wszczęcia postępowania o czyn zabroniony.
Trzeba być przygotowanym na szybką wpłatę zaległości
Jeżeli popełniony czyn zabroniony wiązał się z uszczupleniem należności publicznoprawnej, składając takie zawiadomienie trzeba pamiętać, że do jego skuteczności niezbędna będzie wpłata całości wymaganej należności w terminie wyznaczonym przez organ postępowania przygotowawczego.
Na usprawiedliwienie nieświadomością nie warto liczyć
Żeby jednak móc wyprzedzić fiskusa trzeba wiedzieć, za co może nas ukarać. Katalog wykroczeń i przestępstw skarbowych zawiera Kodeks karny skarbowy w dziale drugim. Znajdują się tam zarówno przestępstwa (wykroczenia) przeciwko obowiązkom podatkowym (art. 54-84), jak też obowiązkom celnym (art. 85-96), obrotowi dewizowemu (art. 97-106) oraz przeciwko organizacji gier i zakładów wzajemnych (art. 107-111).
Co prawda Kks przewiduje wyłączenie odpowiedzialności karnej w przypadku usprawiedliwionej nieświadomości karalności, jednak w praktyce jest to okoliczność, która jest bardzo trudna do podniesienia. Po pierwsze wymaga udowodnienia sama nieświadomość, czyli stan intelektualny, co jest już niezmiernie trudne. Do tego trzeba wykazać przyczyny, które usprawiedliwiają brak wiedzy w tym zakresie, co czyni skorzystanie z tego rozwiązania praktycznie nierealnym. Dlatego znacznie lepszym rozwiązaniem jest zadbanie o świadomość karalności i w przypadku niedopełnienia obowiązków nałożonych przez prawo podatkowe skorzystanie z instytucji czynnego żalu.
Do korekty niepotrzebny czynny żal
Jeżeli jednak podatnik zorientował się, że w złożonej deklaracji dokonał niewłaściwego rozliczenia i naprawia błąd składając korektę, nie ma już potrzeby dodatkowego informowania fiskusa w ramach „czynnego żalu”. Kodeks bezpośrednio wskazuje, że nie podlega karze, osoba, która złożyła prawnie skuteczną korektę deklaracji podatkowej wraz z uzasadnieniem przyczyny korekty i w całości uiściła, niezwłocznie lub w terminie wyznaczonym przez uprawniony organ, należność publicznoprawną uszczuploną lub narażoną na uszczuplenie.
Katarzyna Rola-Stężycka, Tax Care
