Opodatkowanie nieodpłatnych świadczeń systematycznie wywołuje wiele wątpliwości i emocji. Kontrowersje związane z koniecznością płacenia podatku od tego rodzaju świadczeń są nie tylko na gruncie podatku od towarów i usług (jak np. istniejący przez długi czas problem z opodatkowaniem przekazywanej nieodpłatnie żywności), ale także w zakresie podatku dochodowego od osób fizycznych. Tutaj szczególne problemy stwarzają nieodpłatne świadczenia realizowane przez pracodawców na rzecz swoich pracowników – na przykład abonamenty medyczne. Ten problem został jednak rozwiązany podjętą przez NSA uchwałą (uchwała Izby Finansowej NSA w 30-osobowym składzie z dnia 24 października 2011 r., sygn. akt II FPS7/10). Wciąż są jednak liczne rozbieżności w przypadku innych świadczeń nieodpłatnych, na przykład imprez integracyjnych. Raz NSA stwierdza, że sama możliwość wzięcia udziału w imprezie integracyjnej stanowi dla pracownika przychód (np. wyrok NSA z dnia 17 stycznia 2012 r. sygn. akt II FFSK 2740/11). Innym razem, i jest to przeważające stanowisko, że niezbędne jest do tego faktyczne skorzystanie z postawionych do dyspozycji świadczeń, a ponadto możliwe musi być ustalenie wartości tego świadczenia według metod określonych w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych. Problem jest istotny nie tylko dla samych pracowników, którzy w miesiącu uczestniczenia w imprezie mogą otrzymać faktycznie niższe wynagrodzenie (wypłacana pensja zostanie obniżona o wartość pobranego podatku od ustalonego przychodu), ale także dla pracodawców. To oni bowiem występują w roli płatnika, co oznacza, że odpowiadają za obliczenie, pobranie i wpłacenie podatku. Niedopełnienie tego obowiązku może skutkować odpowiedzialnością karną skarbową.
NSA dostrzegł sprawę dla Trybunału Konstytucyjnego
Naczelny Sąd Administracyjny miał wątpliwości, czy przepis ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych nakazujący opodatkowanie nieodpłatnych świadczenia jest zgodny z Konstytucją. Zawiesił więc wydanie uchwały i skierował sprawę do Trybunału Konstytucyjnego. Badany problem nie będzie więc dotyczył tylko imprez integracyjnych – to bowiem tylko jeden z rodzajów świadczeń nieodpłatnych, co do których powstają wątpliwości, kiedy należy traktować je jako przychód. Takie problemy pojawiają się na gruncie interpretacji przedmiotowego przepisu również przy innych rodzajach świadczeń, jak na przykład organizowane nieodpłatne przejazdy pracowników do firmy, wycieczki czy wykorzystywane na prywatne potrzeby firmowe samochody. Problem wynika stąd, że ustawa nakazuje opodatkowanie świadczeń nieodpłatnych, nie określając dokładnie, co należy rozumieć przez to pojęcie. Stąd wątpliwości NSA, czy użycie w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych pojęcia "nieodpłatne świadczenia" bez dokładnego określenia, o jakie świadczenia chodzi, nie narusza obowiązku, by podatki nakładane były tylko ustawami. W efekcie braku takiego dookreślenia zakres opodatkowania jest bowiem uzależniony od interpretacji fiskusa, który określa, co stanowi takie świadczenie, a co nie.
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego wiele może zmienić
Jaki wpływ dla podatników może mieć orzeczenie Trybunału? Wszystko zależy od jego kierunku. Gdyby Trybunał orzekł, że badany przepis jest zgodny z Konstytucją, wtedy jednym ratunkiem dla pracowników i pracodawców byłby Naczelny Sąd Administracyjny. W przypadku podjęcia uchwały sprawa byłaby już przynajmniej niebudząca wątpliwości, a może nawet korzystna dla podatników. Jeszcze większe konsekwencje pojawiłyby się jednak w sytuacji, gdyby Trybunał stwierdził niezgodność problemowego przepisu z Konstytucją. Minister Finansów ma bowiem obowiązek dążyć do zapewnienia jednolitego stosowania przepisów prawa podatkowego przez organy podatkowe oraz organy kontroli skarbowej, dokonując w szczególności ich interpretacji (interpretacje ogólne). Ordynacja podatkowa nakazuje przy tym uwzględnienie orzecznictwa m. in. Trybunału Konstytucyjnego. Korzystne skutki w tym zakresie odczułyby m.in. osoby, które podatek od takich świadczeń już zapłaciły. W takim przypadku powstaje bowiem nadpłata, której wysokość powinien określić podatnik we wniosku o jej zwrot (składając wtedy równocześnie skorygowaną deklarację). Natomiast w odniesieniu do tych spraw, w których przeprowadzone zostało postępowanie i wydana decyzja, wyrok Trybunału stanowi podstawę do wznowienia postępowania.
Katarzyna Rola-Stężycka, Tax Care
