Można sobie wyobrazić wiele sytuacji, w których będziemy zainteresowani uzyskaniem szerszej informacji o zapadłym, prawomocnym bądź nie, wyroku sądowym, w sprawie, która – choć nie jesteśmy jej stroną – pośrednio dotyczy nas lub prowadzonej przez nas działalności gospodarczej lub zawodowej, lub innej istotnej sfery życia. Możliwość taką daje ustawa o dostępie do informacji publicznej, na podstawie której można uzyskać zanonimizowane orzeczenia sądowe wraz z uzasadnieniami.
Prawo dostępu do informacji o działalności podmiotów publicznych należy uznać za europejski standard.
Art. 15 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej ustanawia zasady otwartości i przejrzystości działania podmiotów publicznych, przewidując w ust. 3 m.in., że każdy obywatel Unii i każda osoba fizyczna lub prawna mająca miejsce zamieszkania lub siedzibę statutową w Państwie Członkowskim ma prawo dostępu do dokumentów instytucji, organów i jednostek organizacyjnych Unii, niezależnie od ich formy, zgodnie z zasadami i warunkami określonymi rozporządzeniami wspólnotowymi. Wskazuje się, że zasada przejrzystości stanowi jedno z praw fundamentalnych Unii Europejskiej.
Na poziomie krajowym dostęp do informacji publicznych jest także kwestią niewątpliwie istotną, służy bowiem szeroko pojętej kontroli działalności organów państwa. W nauce prawa podaje się, że „Celem tak rozumianego prawa do informacji jest jednak zapewnienie jawności życia publicznego, przejrzystości działań organów państwa i innych instytucji wykonujących zadania publiczne, a w konsekwencji zapewnienie możliwości wpływania obywateli na postępowanie władz publicznych w zakresie, w jakim pozwala na to system demokratycznego państwa prawnego1” .
Dostęp gwarantowany Konstytucją i ustawą
Prawo do informacji publicznej zostało zagwarantowane już przepisami najwyższej rangi – przepisami Konstytucji RP. Już bowiem sama ustawa zasadnicza przewiduje w art. 61 ust. 1, że każdy obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne. Przepisy konstytucyjne przez pewien czas stanowiły wyłączną podstawę udostępniania takich informacji. Co więcej, jak oceniały sądy administracyjne, do momentu wejścia w życie regulacji ustawowych były podstawą wystarczającą, z uwagi na zasadę bezpośredniego stosowania Konstytucji. Aby zapewnić szerszą i skuteczną realizację konstytucyjnych możliwości, zasady udostępniania informacji publicznej zostały uszczegółowione przepisami ustawy z dnia 6 września 2001 roku o dostępie do informacji publicznej. Zgodnie z przepisami tej ustawy uzyskiwanie informacji publicznej wydaje się szybkie i bezproblemowe. Jak jednak pokazuje rzeczywistość, stosowanie ustawy w praktyce sprawia czasem niemałe trudności, także wśród sądów, które mają informację udostępniać.
Zdarza się bowiem, że sąd żąda od wnioskującego o udostępnienie wyroku wykazania konkretnego interesu prawnego w uzyskaniu pożądanej informacji albo odmawia dostępu do wyroku w sprawie, wskazując, że wnioskodawca nie jest stroną postępowania.
Zasadą rządzącą dostępem do informacji publicznej jest szerokie traktowanie pojęcia tej informacji. Wynika z tego, że informacje publiczne powinny być udostępniane wnioskującemu za każdym razem, gdy przepis ustawy wyraźnie tego nie zakazuje, gdyż tylko wtedy mogą być nakładane ograniczenia. Jednakże w ustawach regulujących funkcjonowanie sądownictwa powszechnego oraz sądów administracyjnych nie można odnaleźć przepisów mogących być podstawą takiego zakazu.
[1] 1 J. Drachal, Prawo do informacji publicznej w świetle wykładni funkcjonalnej [w:] (red.) J. Góral, (red.) R. Hauser, (red.) J. Trzciński Sądownictwo administracyjne gwarantem wolności i praw obywatelskich 1980-2005, Warszawa 2005, s. 147.
Zakres dostępu do informacji publicznej w praktyce
Z orzecznictwa sądów administracyjnych w sprawach dostępu do informacji publicznej także wynika brak podstaw do odmawiania wnioskującym udostępnienia treści wyroków sądowych wraz z uzasadnieniami. Podkreśla się, że zasadą wynikająca – jak wskazano już wyżej – z art. 61 Konstytucji RP jest dostęp do informacji. Trzeba więc przyjąć, że wyjątki od tej zasady muszą być wyraźne, a wątpliwości należy rozstrzygać na rzecz dostępu do informacji. Treść orzeczenia sądu stanowi informację o sprawach publicznych, jest rodzajem informacji dotyczącej treści i postaci dokumentów urzędowych.
Wskazano także, że wniosek kierowany do sądu oraz inne znajdujące się w aktach sprawy sądowej dokumenty mieszczą się w pojęciu „stanu przyjmowania, załatwiania lub rozstrzygania spraw", zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 3 lit. e ustawy. Informację publiczną stanowi także sama sygnatura sprawy, której wnioskujący nie musi przecież znać, a dostęp do informacji publicznej obejmuje także orzeczenia sądowe w sprawach karnych.
Kiedy informacja publiczna może się przydać
Realizacja prawa do informacji publicznej może być przydatna dla przedsiębiorców przy prowadzonej przez nich działalności gospodarczej. Mając świadomość np. konfliktu właścicielskiego co do nieruchomości, której zakupem są zainteresowani, będą w stanie przynajmniej w pewnym zakresie ustalić podłoże tego konfliktu, którego potencjalny kontrahent może nie chcieć ujawniać, traktując to jako osłabienie swojej pozycji negocjacyjnej.
W ten sam sposób można próbować uzyskać wiedzę o pobliskiej inwestycji, która w szkodliwy sposób oddziaływała na środowisko lub spowodowała innego rodzaju szkody, co może w przyszłości odnieść się także do naszej nieruchomości. Wreszcie, dowiadując się chociażby z informacji prasowych o precedensowym (zarówno korzystnym, jak i niekorzystnym) rozstrzygnięciu sprawy sądowej swojego partnera w interesach lub nawet konkurenta, będą w stanie uzyskać szersze informacje o przyczynach podjęcia takiego, a nie innego rozstrzygnięcia. Wiedzę tą będą mogli wykorzystać wprowadzając zmiany w sposobie prowadzenia działalności gospodarczej, chociażby w celu uniknięcia podobnych jak inny podmiot sankcji. Warto zatem pamiętać o możliwości uzyskania dostępu do informacji publicznej za pomocą przepisów ustawy.
Maciej Kiełbowski, Zespół Rozwiązywania Sporów i Arbitrażu kancelarii Wardyński i Wspólnicy
www.portalprocesowy.pl
