Brak możliwości przedawnienia zobowiązań podatkowych zabezpieczonych hipoteką przymusową jest niezgodny z konstytucją – wynika z wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dn. 8 października 2013 roku. Według przepisów Ordynacji podatkowej zobowiązanie podatkowe przedawnia się z upływem 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności podatku. Oznacza to, że jeśli termin płatności podatku minął ma przykład w styczniu 2010 r., zobowiązanie z tego tytułu przedawnia się dopiero z końcem 2015 roku. Przedawnieniu nie ulegają jednak zobowiązania podatkowe zabezpieczone hipoteką lub zastawem skarbowym (choć po upływie przedawnienia mogą być egzekwowane tylko z przedmiotu hipoteki lub zastawu). Wczorajszy wyrok Trybunału Konstytucyjnego dotyczył co prawda przepisu art. 70 par. 6 Ordynacji podatkowej w brzmieniu obowiązującym przed 2003 r., dotyczącym tylko hipoteki, ale sędziowie TK uznali, że dotyczy on również aktualnie obowiązującego art. 70 par. 8 (zapisy dotyczące braku przedawnienia hipoteki przeniesiono właśnie do niego, dodając jednocześnie, że dotyczy to także zastawu skarbowego), który wymaga zmiany.
W jakiej sytuacji urząd skarbowy może zabezpieczać się hipoteką lub zastawem skarbowym? Gdy podatnik ma zaległości w jakichkolwiek podatkach stanowiących dochód budżetu państwa (podatku dochodowym, VAT, podatku akcyzowym, od gier) lub budżetów samorządowych (podatek od nieruchomości oraz od środków transportowych, opłata targowa, podatek od spadków i darowizn oraz podatek rolny i podatek leśny). Prawo do zabezpieczenia tego typu powstaje również wtedy, gdy zaległości dotyczą niepobrania lub nieodprowadzenia pobranego podatku (np. przez zleceniodawcę z tytułu umowy zlecenia). Hipoteka przymusowa powstaje poprzez wpis do księgi wieczystej, natomiast zastaw poprzez wpis do rejestru zastawów skarbowych.
Hipoteką na rzecz urzędu skarbowego mogą być obciążone:
– część ułamkowa nieruchomości, jeżeli stanowi udział podatnika
– nieruchomość stanowiąca przedmiot współwłasności łącznej podatnika lub jego małżonka
– nieruchomość stanowiąca przedmiot współwłasności łącznej wspólników spółki cywilnej lub część ułamkowa nieruchomości stanowiąca udział wspólników spółki cywilnej – z tytułu zaległości podatkowych spółki
– użytkowanie wieczyste
– spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego
– spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego
– prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej
– wierzytelność zabezpieczona hipoteką
Zastawem skarbowym mogą być objęte rzeczy ruchome (np. samochody, maszyny) i zbywalne prawa majątkowe (np. jednostki uczestnictwa w otwartym funduszu inwestycyjnym) o określonej wartości – kwota ta jest ustalana co rok przez Ministra Finansów. W 2013 r. zastawem mogą być objęte prawa i ruchomości, których wartość w dniu ustanowienia zastawu wynosi co najmniej 12 300 zł (w 2012 r. kwota ta wynosiła 11 900 zł).
Zastaw skarbowy może zostać ustanowiony na rzeczach i prawach, które są własnością podatnika, a także tych, które stanowią część wspólną małżonków objętych wspólnotą majątkową.
Należy pamiętać, że urząd skarbowy może zastosować tego typu zabezpieczenia nie tylko wtedy, gdy podatnik już ma zaległości podatkowe, ale także przed terminem płatności podatku. Może się tak stać w sytuacji, gdy zachodzi uzasadniona obawa, że zobowiązanie podatkowe nie zostanie wykonane (np. gdy podczas trwania kontroli podatkowej urzędnicy uznają, że istnieje zagrożenie, że podatek nie zostanie zapłacony), „w szczególności, gdy podatnik trwale nie uiszcza wymagalnych zobowiązań o charakterze publicznoprawnym lub dokonuje czynności polegających na zbywaniu majątku, które mogą utrudnić lub udaremnić egzekucję (art. 33 par. 2 pkt 2 w zw. z art. 33 par. 1 Ordynacji podatkowej)”. Ten przepis sędziowie TK uznali za zgodny z Konstytucją.
Agata Szymborska-Sutton, Tax Care
