Nowa ustawa przywraca stan sprzed 27 października 2006 r., czyli sprzed wejścia w życie obu wyżej wymienionych, uchylanych obecnie ustaw – kiedy w administracji rządowej wyraźnie odróżniane były dwa poziomy stanowisk – poziom polityczny, obejmujący kierownicze stanowiska państwowe: ministrów, sekretarzy i podsekretarzy stanu, wojewodów i wicewojewodów, a także członków tzw. gabinetów politycznych, oraz poziom służby cywilnej, obejmujący tzw. stanowiska urzędnicze różnych szczebli w około 2300 urzędach administracji rządowej, działających na terenie całego kraju. Przywrócenie poprzedniego stanu rzeczy zakończy ponad dwuletni okres istnienia trzeciego, niejako pośredniego poziomu stanowisk, a mianowicie tzw. wysokich stanowisk państwowych, do których obecnie zaliczane są m.in. stanowiska kierowników urzędów centralnych i ich zastępców, prezesów agencji państwowych i państwowych funduszy celowych oraz ich zastępców, dyrektorów generalnych ministerstw, urzędów centralnych i urzędów wojewódzkich, dyrektorów i zastępców dyrektorów departamentów w ministerstwach i urzędach centralnych oraz dyrektorów i zastępców dyrektorów wydziałów w urzędach wojewódzkich, a także wojewódzkich lekarzy weterynarii i ich zastępców.
Ustawa z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej przywraca centralny organ administracji rządowej właściwy w sprawach służby cywilnej – Szefa Służby Cywilnej. Merytoryczną oraz organizacyjno -logistyczną obsługę tego organu zapewniać będzie Kancelaria Prezesa Rady Ministrów. Szefa Służby Cywilnej powoływać będzie Prezes Rady Ministrów, po zasięgnięciu opinii Rady Służby Cywilnej. Szef Służby Cywilnej powinien być powołany w ciągu 3 miesięcy od wejścia w życie ustawy, bowiem w tym okresie – ale tylko do czasu powołania Szefa S.C. – jego zadania będzie mógł wykonywać Szef Kancelarii Prezesa Rady Ministrów. Kandydat do objęcia funkcji Szefa Służby Cywilnej musi być urzędnikiem służby cywilnej, obywatelem polskim korzystającym z pełni praw publicznych, niekaranym za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe, cieszącym się nieposzlakowaną opinią. Musi legitymować się tytułem magistra lub równorzędnym, znać co najmniej jeden język obcy spośród języków roboczych Unii Europejskiej oraz mieć co najmniej pięcioletnie doświadczenie na stanowisku kierowniczym w administracji rządowej lub co najmniej siedmioletnie na stanowisku kierowniczym w sektorze finansów publicznych. Dodatkowo nie może być karany zakazem zajmowania stanowisk lub pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publicznymi, a także należeć do jakiejkolwiek partii politycznej w okresie ostatnich 5 lat. W miejsce teraz istniejącej Rady Służby Publicznej ustanowiona zostanie Rada Służby Cywilnej. Będzie ona organem opiniodawczo-doradczym Prezesa Rady Ministrów, liczącym 15 członków. Ośmiu z nich Premier powoła spośród osób, których wiedza, doświadczenie i autorytet dają rękojmię prawidłowego wykonywania zadań Rady, zaś siedmiu – na wniosek klubów parlamentarnych, spośród posłów, senatorów lub osób niebędących parlamentarzystami.
W ministerstwach, urzędach centralnych oraz urzędach wojewódzkich stanowisko dyrektora generalnego będzie najwyższym w hierarchii urzędu stanowiskiem w korpusie służby cywilnej. Zakres zadań dyrektora generalnego będzie zbliżony do obecnego – z zastrzeżeniem zmian wynikających z likwidacji wysokich stanowisk państwowych w tych urzędach i włączenia ich do systemu służby cywilnej jako tzw. wyższych stanowisk w służbie cywilnej. W tych urzędach, w których stanowiska dyrektorów generalnych nie będą utworzone, ich zadania wykonywać będą – tak jak dotychczas – kierownicy urzędów. Zasady współpracy Szefa Służby Cywilnej z dyrektorami generalnymi urzędów określi zarządzenie Szefa S.C.
Nowa ustawa o służbie cywilnej nie wprowadza rewolucyjnych zmian w zakresie naboru do służby cywilnej. Najważniejsza zmiana dotyczy możliwości zatrudniania osób nieposiadających obywatelstwa polskiego – obywateli państw Unii Europejskiej oraz innych państw, których obywatele mają prawo zatrudnienia na terenie RP. Nie będą oni jednak mogli zajmować stanowisk związanych z bezpośrednim lub pośrednim wykonywaniem władzy publicznej ani ochroną generalnych interesów państwa. Pewnemu wzmocnieniu ulega zasada jawności, otwartości i konkurencyjności naboru, bowiem do obecnie obowiązujących sposobów upowszechniania informacji o wolnych stanowiskach pracy dodany został trzeci – ogłoszenie na stronie podmiotowej BIP urzędu, który poszukuje pracowników. Utrzymana została zasada, że informacja o przebiegu naboru jest informacją publiczną, ale wprowadzono pewne modyfikacje dotyczące sposobu jej upowszechniania. Dotychczas upowszechnieniu w BIP KPRM podlegało ogłoszenie o wakacie oraz lista kandydatów spełniających wymogi formalne, natomiast informacja o wyniku naboru była udostępniana na wniosek. Nowa ustawa stanowi, że w BIP publikowane będzie ogłoszenie o wakacie oraz informacja o wyniku naboru, zaś lista kandydatów spełniających wymogi formalne udostępniana będzie na wniosek. W przypadku zatrudnienia na zastępstwo minimalny termin do składania dokumentów skrócono do 5 dni. Z osobą po raz pierwszy podejmującą pracę w służbie cywilnej zawierana będzie umowa o pracę na czas określony 12 miesięcy, z możliwością rozwiązania za dwutygodniowym wypowiedzeniem. Osoby podejmujące po raz pierwszy pracę w służbie cywilnej będą kierowane do odbycia służby przygotowawczej, która będzie trwać nie dłużej niż 4 miesiące i kończyć się egzaminem. W pewnych przypadkach dyrektor generalny będzie mógł zwolnić pracownika z obowiązku odbycia służby przygotowawczej, ale nie oznacza to zwolnienia z egzaminu kończącego tę służbę. Należy również podkreślić, że osoba zatrudniona po raz pierwszy w służbie cywilnej na podstawie umowy o pracę na czas określony podlegać będzie tzw. pierwszej ocenie w służbie cywilnej. Ocena ta dokonywana będzie nie wcześniej niż po upływie 8 miesięcy od nawiązania stosunku pracy i nie później niż miesiąc przed upływem okresu, na który zawarta została umowa. Dokonując pierwszej oceny pracownika służby cywilnej, uwzględnia się jego postawę, zaangażowanie, postępy w pracy, relacje ze współpracownikami i terminowość wykonywania zadań, a także wynik egzaminu ze służby przygotowawczej oraz sporządzone przez ocenianego pracownika sprawozdanie dotyczące zadań realizowanych przez niego w trakcie przepracowanego okresu.
Warunki ubiegania się o mianowanie w służbie cywilnej po wejściu w życie ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej – w porównaniu ze stanem obecnym – ulegają zmianie tylko w niewielkim stopniu. Rozszerzona zostanie lista języków obcych, których udokumentowana znajomość na określonym poziomie dopuszcza do udziału w postępowaniu kwalifikacyjnym. Oprócz obecnie honorowanych języków roboczych Unii Europejskiej kandydat na urzędnika służby cywilnej będzie mógł legitymować się znajomością języka arabskiego, białoruskiego, chińskiego, islandzkiego, japońskiego, norweskiego, rosyjskiego lub ukraińskiego. W toku postępowania kwalifikacyjnego, przeprowadzanego – jak dotychczas – przez Krajową Szkołę Administracji Publicznej, sprawdzana będzie także wiedza oraz umiejętności niezbędne do wypełniania zadań służby cywilnej. Przepisy nowej ustawy o służbie cywilnej dotyczące postępowania kwalifikacyjnego wejdą w życie 1 stycznia 2010 r. W 2009 r. postępowanie kwalifikacyjne będzie prowadzone na dotychczasowych zasadach, określonych ustawą z 24 sierpnia 2006 r. o służbie cywilnej.
