Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 9 marca 1997 roku II CKN 31/97 (OSP 1997, Nr 11, poz. 208) stwierdził, że „niemożność bezkonfliktowego współdziałania ze wspólnikiem będąca następstwem relacji interpersonalnych wewnątrz spółki z o.o. może stanowić ważną przyczynę wyłączenia go ze spółki”.
Przyczynami uzasadniającymi wyłączenie wspólnika może być: działanie na szkodę spółki, niewykonywanie przez wspólnika uchwał, nadużywanie prawa indywidualnej kontroli, naruszenie zasad lojalności wobec spółki, brak współdziałania przy podejmowaniu uchwał, niewykonywanie przez wspólnika przyjętego przez siebie zobowiązania. (por. P. Brzeziński Glosa do wyroku V CK 562/04, Monitor Prawniczy rok 2007 numer 20). Za przyczynę uzasadniającą wyłącznie wspólnika uznaje się też prowadzenie działalności konkurencyjnej wobec spółki. Sąd Apelacyjny w Poznaniu, w niepublikowanym wyroku z dnia 29 listopada 2007 roku. (I ACa 925/07) uznał jednak, że przyczyną wyłączenia wspólnika jest dopiero wykorzystanie kontaktów i informacji handlowych uzyskanych w spółce wyłącznie dla własnej działalności, a nie samo prowadzenie działalności konkurencyjnej, nawet w tej samej branży co spółka. Przyczyny uzasadniające wyłączenie mogą być zarówno zawinione jak i niezawinione przez wspólnika, a ich katalog jest otwarty i sąd każdorazowo dokonuje oceny, czy taka ważna przyczyna zachodzi.
O wyłączeniu wspólnika na podstawie art. 266 ksh orzeka sąd w postępowaniu w sprawach gospodarczych. Z powództwem o wyłączenie wspólnika powinni wystąpić łącznie wszyscy pozostali wspólnicy. Umowa spółki może przyznawać prawo do wystąpienia z powództwem mniejszej liczbie wspólników. W każdym jednak przypadku wspólnicy wnoszący powództwo muszą dysponować udziałami, które stanowią ponad połowę kapitału zakładowego spółki. Jeżeli z powództwem o wyłączenie wspólnika występuje tylko część wspólników, to należy pozwać wszystkich pozostałych wspólników, a nie tylko oprócz wspólnika, który ma być wyłączony. Powództwo o wyłączenie wspólnika wnosi się do sądu właściwego miejscowo ze względu na siedzibę spółki. Za wartość przedmiotu sporu przyjmuje się wartość nominalną udziałów wyłączanego wspólnika.
Udziały wspólnika wyłączonego muszą być przejęte przez wspólników lub osoby trzecie. Cenę przejęcia ustala sąd na podstawie rzeczywistej wartości udziałów w dniu doręczenia pozwu. Jeżeli ustalona cena nie zostanie zapłacona lub złożona do depozytu sądowego w terminie wskazanym w orzeczeniu o wyłączeniu, orzeczenie to staje się bezskuteczne. W przypadku skutecznego wyłączenia wspólnika uznaje się, że wyłączenie następuje od chwili doręczenia pozwu.
Na marginesie należy wskazać, że w praktyce do usunięcia wspólnika ze spółki wykorzystywana jest instytucja przymusowego umorzenia udziałów. Takie umorzenie może nastąpić bądź na podstawie uchwały zgromadzenia wspólników (art. 199 § 1 ksh), bądź też automatycznie po ziszczeniu się zdarzenia określonego w umowie spółki (art. 199 §4 ksh). Jednak dopuszczalność umorzenia udziałów z przyczyn dotyczących wspólnika jest w doktrynie dyskusyjna, a Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 12 maja 2005 roku, V CK 562/04 (OSNC Nr 4/2006, poz. 70) wprost ją wyłączył stwierdzając, że „przymusowe umorzenie udziałów nie może być wykorzystywane do usunięcia wspólnika ze spółki z przyczyn przewidzianych w art. 266 § 1 ksh”.
Filip Barański
Kancelaria Prawna Atys i Wspólnicy sp.k.
