Bezpieczeństwo – wspólne działanie pracownika i pracodawcy

Rola pracodawcy w organizowaniu właściwych warunków pracy jest powszechnie znana. Warto zastanowić się natomiast nad rolą pracownika w tej mierze. Prawodawca wskazuje jednoznacznie, że dbałość o właściwe, bezpieczne środowisko pracy oznacza wspólne działanie tak pracownika, jak i pracodawcy. Obiektywnie rzecz oceniając, nie ma możliwości zapewnienia właściwych warunków pracy, gdy sam pracownik nie wykazuje inicjatywy.

Wspólne działanie pracownika i pracodawcy w celu przestrzegania zasad bezpieczeństwa

Omawianemu obowiązkowi pracodawcy odpowiada – jak zasygnalizowano – powinność pracownika, polegająca na przestrzeganiu zasad bezpieczeństwa i higieny pracy przy wykonywaniu obowiązków pracowniczych. Bezpieczeństwo pracy jest więc zagadnieniem leżącym zarówno po jednej, jak i po drugiej stronie stosunku pracy. Wspólne działanie pracownika i pracodawcy ma stanowić rękojmię bezpieczeństwa. Pracodawca, przede wszystkim, powinien zadbać o właściwy poziom wiedzy pracowników oraz o to, aby dysponowali oni odpowiednimi środkami, służącymi ochronie ich zdrowia podczas pracy. Najlepszy jednak sprzęt i najlepiej zorganizowane szkolenie nie zastąpią zdrowego rozsądku pracownika, który powinien korzystać z wyobraźni i możliwie najpełniej przewidywać ewentualność wystąpienia np. wypadku przy pracy. Biorąc pod uwagę powyższe, można pokusić się o próbę wyodrębnienia najważniejszych obowiązków pracownika odnośnie analizowanej kwestii.

Szczególne obowiązki pracownika

Wspomniano już niejednokrotnie, że problematyka bezpieczeństwa i higieny pracy leży w rękach obu stron. W tym miejscu wypadnie wspomnieć, iż przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest jednym z podstawowych obowiązków pracownika. W szczególności pracownik jest obowiązany znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu oraz instruktażu z omawianego zakresu, jak też poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym. Pracownik winien wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stosować się do wydawanych poleceń i wskazówek przełożonych. Do jego powinności należy też niezwłoczne zawiadomienie przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzeżenie o tym niebezpieczeństwie współpracowników oraz inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia. Pracownik zobowiązany jest również współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy. Wszystkie te obowiązki bezpośrednio wynikają z ustawy, a ich należyte wypełnianie przez pracownika jest zabezpieczone odpowiedzialnością porządkową.

Szczególne obowiązki pracodawcy

Ustawodawca wskazał, że pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. W szczególności pracodawca jest obowiązany:

• organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy;
• zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować wykonanie tych poleceń;
• reagować na potrzeby w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy oraz dostosowywać środki podejmowane w celu doskonalenia istniejącego poziomu ochrony zdrowia i życia pracowników, biorąc pod uwagę zmieniające się warunki wykonywania pracy;
• uwzględniać ochronę zdrowia młodocianych, pracownic w ciąży lub karmiących dziecko piersią oraz pracowników niepełnosprawnych w ramach podejmowanych działań profilaktycznych;
• zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy (właściwe decyzje zwykle podejmuje inspektor pracy, jako przedstawiciel Państwowej Inspekcji Pracy);

Wcześniej podkreślono, że pracodawca powinien dbać o należyty stan wiedzy pracowników. Do obowiązków pracodawcy należy więc przekazywanie pracownikom informacji o: zagrożeniach dla zdrowia i życia występujących w zakładzie pracy na poszczególnych stanowiskach pracy i przy wykonywanych pracach, w tym o zasadach postępowania w przypadku awarii i innych sytuacji zagrażających zdrowiu i życiu pracowników; działaniach ochronnych i zapobiegawczych podjętych w celu wyeliminowania lub ograniczenia zagrożeń, o których mowa wyżej; pracownikach wyznaczonych do udzielania pierwszej pomocy i wykonywania działań w zakresie zwalczania pożarów i ewakuacji. W przypadku możliwości wystąpienia zagrożenia dla zdrowia lub życia pracodawca jest obowiązany: niezwłocznie poinformować pracowników o tych zagrożeniach oraz podjąć działania w celu zapewnienia im odpowiedniej ochrony; niezwłocznie dostarczyć pracownikom instrukcje umożliwiające – w przypadku wystąpienia bezpośredniego zagrożenia – przerwanie pracy i oddalenie się z miejsca zagrożenia w miejsce bezpieczne. W razie wystąpienia zaś bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia lub życia, pracodawca jest bezwzględnie obowiązany wstrzymać pracę i wydać pracownikom polecenie oddalenia się w miejsce bezpieczne, jak też – do czasu usunięcia zagrożenia – nie wydawać polecenia wznowienia pracy. Również w przypadku wystąpienia bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia lub życia pracowników albo dla zdrowia lub życia innych osób, pracodawca jest obowiązany umożliwić pracownikom podjęcie działań w celu uniknięcia niebezpieczeństwa – nawet bez porozumienia z przełożonym – na miarę ich wiedzy i dostępnych środków technicznych.

Odpowiedzialność pracodawcy

Jak wskazano powyżej, na pracowniku ciąży pewien katalog obowiązków, których przestrzeganie leży, w zasadzie, w jego interesie. W tym miejscu należy podkreślić jednak z całą stanowczością, że w kwestii zasad bezpieczeństwa i higieny pracy pełną odpowiedzialność ponosi pracodawca. To pracodawca zatem ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy, co wynika już z podstawowych zasad prawa pracy. Na zakres odpowiedzialności pracodawcy nie wpływają obowiązki pracowników w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz powierzenie wykonywania zadań służby bezpieczeństwa i higieny pracy specjalistom spoza zakładu pracy. Tym samym, odpowiedzialność za bezpieczne warunki pracy ponosi pracodawca. Może on, w celu realizacji swego obowiązku, wywierać wpływ na pracowników na drodze stosowania kar w ramach odpowiedzialności porządkowej, do których zalicza się:

• karę upomnienia,
• karę nagany,
• karę pieniężną.

Podstawa prawna

Art. 108, art. 207, art. 207¹, art. 209¹, art. 209², art. 209³, art. 211 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jednolity: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.).