Spis treści
Zasada godziwości wynagrodzenia
Jedną z zasad prawa pracy jest wyrażona w art. 13 Kodeksu pracy zasada godziwego wynagrodzenia. Wyraża ona prawo pracownika do godziwego wynagrodzenia za pracę. Podkreśla się, że godziwe wynagrodzenie za pracę to wynagrodzenie odpowiednie, właściwe, słuszne, rzetelne, uczciwe. Takie rozumienie godziwości wynagrodzenia odpowiada kryteriom ustalenia wysokości wynagrodzenia z art. 78 § 1 Kodeksu pracy (zob. wyrok SN z 25 sierpnia 2010 r., sygn. akt II PK 50/10). W myśl wskazanego wyżej art. 78 § 1 Kodeksu pracy wynagrodzenie za pracę powinno być tak ustalone, aby odpowiadało w szczególności rodzajowi wykonywanej pracy i kwalifikacjom wymaganym przy jej wykonywaniu, a także uwzględniało ilość i jakość świadczonej pracy.
Umowa o pracę i jej skutki w zakresie ubezpieczeń społecznych
Jednym z celów zawierania umów o pracę jest skorzystanie z ochrony gwarantowanej pracowniczym ubezpieczeniem społecznym, co niejednokrotnie stanowi główny motyw nawiązania stosunku pracy, zamiast wykonywania pracy na innych podstawach prawnych. Umowa o pracę wywołuje skutki nie tylko bezpośrednie, dotyczące wprost wzajemnych relacji między pracownikiem i pracodawcą, lecz także dalsze, pośrednie, w tym w dziedzinie ubezpieczeń społecznych. Kształtuje ona stosunek ubezpieczenia społecznego, określa wysokość składki, a w konsekwencji prowadzi do uzyskania odpowiednich świadczeń. Są to skutki bardzo doniosłe, zarówno z punku widzenia interesu pracownika (ubezpieczonego), jak i interesu publicznego, należy zatem uznać, że ocena postanowień umownych może i powinna być dokonywana także z punktu widzenia prawa ubezpieczeń społecznych. Wskazuje się również, że godziwość wynagrodzenia, jako jedna z zasad prawa pracy, zyskuje dodatkowy walor aksjologiczny i znajduje odbicie w prawie ubezpieczeń społecznych. W prawie ubezpieczeń społecznych istnieje bowiem znacznie mocniejsza niż w prawie pracy bariera działania w ramach prawa, oparta na wymagającym ochrony interesie publicznym i zasadzie solidarności ubezpieczonych. Wskazuje się, że autonomia stron umowy o pracę w kształtowaniu jej postanowień podlega ochronie jedynie w ramach wartości uznawanych i realizowanych przez system prawa, a strony obowiązuje nie tylko respektowanie własnego interesu jednostkowego, lecz także wzgląd na interes publiczny. Podkreśla się również, że alimentacyjny charakter świadczeń oraz zasada solidaryzmu wymagają, żeby płaca – stanowiąca jednocześnie podstawę wymiaru składki – nie była ustalana ponad granicę płacy słusznej, sprawiedliwej i zapewniającej godziwe utrzymanie oraz żeby rażąco nie przewyższała wkładu pracy, a w konsekwencji, żeby składka nie przekładała się na świadczenie w kwocie nienależnej. Jest tak również dlatego, że choć przepisy prawa ubezpieczeń społecznych w swej warstwie literalnej odnoszą wysokość składek do wypłaconego wynagrodzenia, to w rzeczywistości odwołują się do takiego przełożenia pracy i uzyskanego za nią wynagrodzenia na składkę, które pozostaje w harmonii z poczuciem sprawiedliwości w korzystaniu ze świadczeń z ubezpieczenia, udzielanych z zasobów ogólnospołecznych (zob. uchwała SN z 27 kwietnia 2005 r., sygn. akt II UZP 2/05; wyrok SA w Gdańsku z dnia 19 listopada 2015 r., sygn. akt III AUa 939/15; wyrok SA w Gdańsku z dnia 17 listopada 2015 r., sygn. akt III AUa 926/15; wyrok SA w Gdańsku z dnia 8 marca 2016 r., sygn. akt III AUa 1687/15, wyrok SA w Białymstoku z dnia 16 czerwca 2016 r., sygn. akt III AUa 31/16).
Możliwość ingerowania przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych w wysokość wynagrodzenia określonego przez strony stosunku pracy
Ustalenie w umowie o pracę rażąco wysokiego wynagrodzenia za pracę może być, w konkretnych okolicznościach, uznane za nieważne jako dokonane z naruszeniem zasad współżycia społecznego, polegającym na świadomym osiąganiu nieuzasadnionych korzyści z systemu ubezpieczeń społecznych kosztem innych uczestników tego systemu (art. 58 § 3 Kodeksu cywilnego w związku z art. 300 Kodeksu pracy). W świetle przepisów ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, Zakład Ubezpieczeń Społecznych może zakwestionować wysokość wynagrodzenia stanowiącego podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie, jeżeli okoliczności sprawy wskazują, że zostało wypłacone na podstawie umowy sprzecznej z prawem, zasadami współżycia społecznego lub zmierzającej do obejścia prawa. Jak wskazuje się w orzecznictwie możliwość ingerowania w wysokość wynagrodzenia określonego autonomicznie przez strony stosunku pracy jest ograniczona tylko do wyjątkowej sytuacji i badana pod kątem rażącego naruszenia prawa w aspekcie pozorności postanowień takiej umowy albo jej oczywistej sprzeczności z zasadami współżycia społecznego. Dokonując tej oceny należy brać pod uwagę, że podstawę wymiaru składki ubezpieczonego będącego pracownikiem stanowi wynagrodzenie godziwe, a więc należne, właściwe, odpowiednie, rzetelne, uczciwe i sprawiedliwe, zachowujące cechy ekwiwalentności do pracy. Ocena godziwości wynagrodzenia wymaga uwzględnienia okoliczności każdego konkretnego przypadku, a zwłaszcza rodzaju, ilości i jakości świadczonej pracy oraz wymaganych kwalifikacji. W tym miejscu należy podkreślić, że o godziwości wynagrodzenia nie świadczy więc wyłącznie subiektywna ocena charakteru wykonywanej pracy przez pracownika na danym stanowisku (zob. wyrok SA w Białymstoku z dnia 16 czerwca 2016 r., sygn. akt III AUa 31/16; wyrok SA w Gdańsku z dnia 18 stycznia 2016 r., sygn. akt III AUa 1266/15; wyrok SA w Katowicach z dnia 16 listopada 2015 r., sygn. akt III AUa 7/15; wyrok SA w Krakowie z dnia 22 września 2015 r., sygn. akt III AUa 1665/14).
Podstawa prawna:
Art. 13, art. 78 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U.2016.1666).
Art. 41 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U.2016.963).
