Spis treści
Nowe przepisy sposobem na szarą strefę?
Planowane przez rząd zmiany Kodeksu pracy mają być odpowiedzią na wciąż rozwijającą się tzw. szarą strefę, czyli nielegalne – tj. bez umowy – zatrudnianie pracowników. Ze sprawozdania Państwowej Inspekcji Pracy w 2014 r. wynika, że takie nielegalne zatrudnienie stwierdzono w 18% kontrolowanych podmiotów, w 2013 r. w 18%, a w 2012 r. w 16%. Nieprawidłowości w 2014 r. dotyczyły ponad 10,3 tys. pracobiorców objętych kontrolą, a w 2013 r. – 13,1 tys. i w 2012 r. – 11,7 tys. Nielegalnie najczęściej zatrudniano w transporcie, gospodarce magazynowej, usługach gastronomicznych i związanych z zakwaterowaniem. W ocenie inspektorów pracy, przedsiębiorcy zlecają prace nielegalnie, bo obejście prawa jest tu stosunkowo łatwe. Odnosi się to w szczególności do terminu pisemnego potwierdzania pracownikowi umowy o pracę (dzień rozpoczęcia pracy) i zgłoszenia go do ubezpieczenia społecznego (7 dni). W praktyce umożliwia to pracę bez dopełnienia tych obowiązków przez dłuższy czas. Przygotowywane zmiany, zdaniem rządu, mają ułatwić inspektorom pracy stwierdzanie przypadków nielegalnego zatrudniania pracowników.
Zawarcie umowy o pracę według obecnie obowiązujących przepisów
Zgodnie z obowiązującymi przepisami Kodeksu pracy, umowę o pracę zawiera się na piśmie. Jeżeli jednak umowa o pracę nie została zawarta w formie pisemnej, to pracodawca powinien najpóźniej w dniu rozpoczęcia pracy przez pracownika, potwierdzić mu na piśmie ustalenia co do stron umowy, rodzaju umowy oraz jej warunków. Oznacza to, że takie potwierdzenie powinno być dostarczone pracownikowi do końca pierwszego dnia pracy. Praktyka pokazuje jednak, że wielu pracowników pracuje „w trybie pierwszego dnia pracy” nawet przez wiele miesięcy. Oznacza to m.in. to, że pracodawca nie odprowadza za nich składek na ubezpieczenie społeczne. Podnosi się, że obecne regulacje Kodeksu pracy umożliwiają pracodawcom nielegalne zatrudnianie pracowników, bo w razie kontroli tłumaczą oni inspektorowi pracy, że pracownicy nie mają jeszcze pisemnych umów o pracę, ponieważ jest to ich pierwszy dzień pracy i pisemne potwierdzenie zostanie im dostarczone do końca dnia (tzw. syndrom pierwszej dniówki). Sytuacja ta jest niekorzystna dla pracownika, ale przede wszystkim jest ona niekorzystna także dla Skarbu Państwa, który nie odnotowuje spodziewanego przychodu z tytułu zatrudnienia pracownika. W związku z tym rząd postanowił uszczelnić obowiązująca regulację, wprowadzając do Kodeksu pracy nowelizację.
Potwierdzenie na piśmie ustaleń co do stron, rodzaju i warunków umowy
Jak już wyżej wskazano, w świetle obecnie obowiązującej regulacji, pracodawca powinien najpóźniej w dniu rozpoczęcia pracy przez pracownika, potwierdzić mu na piśmie ustalenia co do stron umowy, rodzaju umowy oraz jej warunków. Potwierdzenie jest oświadczeniem wiedzy pracodawcy, który w ten sposób stwierdza, że warunki umowy są takie jak w potwierdzeniu. Niemniej jednak brak potwierdzenia na piśmie ustaleń co do rodzaju umowy oraz jej warunków w przypadku niezawarcia umowy w formie pisemnej nie oznacza nieważności umowy o pracę. W takiej sytuacji (niedokonania potwierdzenia na piśmie przez pracodawcę) pracownik może żądać ustalenia istnienia stosunku pracy przez sąd (zob. R. Terlecki, N. Szok, Prawo pracy w praktyce, Warszawa 2015, s. 31 – 32; wyr. SN z dnia 25.2.2009 r., II PK 176/08).
Zawarcie umowy o pracę po nowemu
1 marca 2016 roku Rada Ministrów przyjęła projekt ustawy o zmianie ustawy Kodeks pracy, przedłożony przez ministra rodziny, pracy i polityki społecznej. Zakłada on wprowadzenie obowiązku potwierdzania pracownikowi na piśmie podstawowych ustaleń związanych z zawarciem umowy o pracę – jeszcze przed dopuszczeniem go do pracy. Regulacja ta – zgodnie z założeniami – ma ograniczyć zatrudnianie pracowników w szarej strefie oraz zwiększyć ochronę ich praw, czyli ułatwić im dochodzenie przysługujących świadczeń i uprawnień ze stosunku pracy, a także umożliwić korzystanie z ochrony gwarantowanej przez przepisy ubezpieczeń społecznych. Chodzi np. o możliwość korzystania ze świadczeń służby zdrowia finansowanych ze środków publicznych, czy płatnego urlopu wypoczynkowego. Nowe przepisy mają chronić uczciwych pracodawców, którzy zatrudniają legalnie, ale ponoszą w związku z tym wyższe koszty pracy, przez co stają się mniej konkurencyjni niż nieuczciwi przedsiębiorcy.
Podsumowanie
Choć zakładana nowelizacja wydaje się niewielka, to będzie ona bardzo istotna. Po zmianach każdy pracownik będzie musiał mieć pisemną umowę o pracę lub pisemne potwierdzenie podstawowych ustaleń związanych z zawarciem umowy o pracę, jeśli nie została ona zawarta w formie pisemnej – jeszcze przed dopuszczeniem go do pracy. W przypadku kontroli przeprowadzanej przez PIP, pracodawcy nie będą mogli tłumaczyć się, że pracownicy nie mają jeszcze pisemnych umów o pracę, ponieważ jest to ich pierwszy dzień pracy. Podsumowując, daje się zauważyć, że proponowane zmiany będą korzystne z punktu widzenia zarówno pracownika, jak i Skarbu Państwa. Zakłada się, że znowelizowana ustawa ma wejść w życie po 6 tygodniach od daty ogłoszenia jej w Dzienniku Ustaw. Teraz projekt trafi pod obrady Parlamentu. Jednak znając dotychczasową praktykę legislacyjną należy spodziewać się szybkiego wejścia w życie proponowanej nowelizacji.
Podstawa prawna:
Art. 29 ustawy z dnia 23 czerwca 1964 roku – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r., poz. 1502 ze zm.)
Źródło:
W artykule wykorzystano również informację dotyczące zakładanej nowelizacji Kodeksu pracy
