Zarówno całkowita, jak częściowa utrata zdolności do pracy stanowi także jedną z podstaw przyznania renty uzupełniającej (wyrównawczej), która ma kompensować utratę dochodów na skutek utraty zdolności do zarobkowania.
Problematykę niezdolności do pracy reguluje ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Określa ona m.in. warunki nabywania prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, zasady ustalania wysokości świadczenia, a także zasady i tryb jego przyznawania oraz wypłaty. W rozumieniu tej ustawy, niezdolną do pracy jest osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu. Pojęcie niezdolności do pracy zawiera dwa elementy: ekonomiczny, jakim jest obiektywne pozbawienie danej osoby możliwości zarobkowania oraz biologiczny, czyli naruszenie sprawności organizmu. Istotny jest związek między utratą zdolności do podjęcia zatrudnienia a stopniem naruszenia sprawności organizmu. Nie stanowi bowiem przesłanki niezdolności do pracy niemożność podjęcia zatrudnienia z uwagi na wiek, czy miejsce zamieszkania ubezpieczonego.
Pamiętaj: Niezdolną do pracy, w rozumieniu ustawy, jest osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu.
Podstawa prawna: Art. 12 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS
Całkowicie niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy. Natomiast częściowo niezdolną do pracy jest osoba, która w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnie z poziomem posiadanych kwalifikacji. W przypadkach wymagających stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych, orzeka się niezdolność do samodzielnej egzystencji. Natomiast osobie spełniającej warunki do przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy, w stosunku do której orzeczono celowość przekwalifikowania zawodowego ze względu na niezdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie, przysługuje renta szkoleniowa.
Przy ocenie stopnia i trwałości niezdolności do pracy oraz rokowania co do odzyskania zdolności do pracy, uwzględnia się:
- stopień naruszenia sprawności organizmu oraz możliwość przywrócenia niezbędnej sprawności w drodze leczenia i rehabilitacji,
- możliwość wykonywania dotychczasowej pracy lub podjęcia innej pracy oraz celowość przekwalifikowania zawodowego, biorąc pod uwagę rodzaj i charakter dotychczas wykonywanej pracy, poziom wykształcenia, wiek i predyspozycje psychofizyczne.
Niezdolność do pracy orzekana jest na czas określony – nie dłuższy niż pięć lat. Możliwe jest jednak orzeczenie niezdolności do pracy na okres dłuższy, jeżeli według wiedzy medycznej nie ma rokowania odzyskania zdolności do pracy przed jego upływem.
Oceny niezdolności do pracy dokonuje, po bezpośrednim badaniu, lekarz orzecznik ZUS. Jeżeli przedstawiona dokumentacja jest wystarczająca do wydania orzeczenia, lekarz może wydać orzeczenie bez badania osoby ubiegającej się o świadczenie. Od orzeczenia przysługuje sprzeciw do komisji lekarskiej ZUS, w ciągu 14 dni od jego doręczenia.
Orzeczenie lekarza, od którego nie wniesiono sprzeciwu lub którego wadliwości nie zgłoszono, albo orzeczenie komisji lekarskiej, stanowi dla organu rentowego podstawę do wydania decyzji w przedmiocie renty. Renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje na wniosek osoby zainteresowanej lub jej pełnomocnika, jeżeli ubezpieczony spełnił łącznie następujące warunki:
- jest niezdolny do pracy,
- ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy,
- niezdolność do pracy powstała w okresach składkowych lub nieskładkowych, albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów.
Orzeczenie lekarza ZUS może stanowić dowód na to, że osoba poszkodowana stała się niezdolna do pracy wskutek wypadku. Konieczne jest zaistnienie związku przyczynowego między zdarzeniem szkodzącym a utratą zdolności do podjęcia zatrudnienia. Zgodnie z art. 444 § 2 k.c. poszkodowany może ubiegać się o przyznanie od podmiotu zobowiązanego odpowiedniej renty. Ma ona na celu naprawienie szkody, wyrażającej się w utracie możliwości uzyskiwania zarobków i innych korzyści, które poszkodowany mógłby osiągnąć w przyszłości, gdyby wskutek wypadku nie doznał uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia.
Pamiętaj: Jeżeli poszkodowany utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej albo jeżeli zwiększyły się jego potrzeby czy zmniejszyły się widoki powodzenia na przyszłość, może on żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody odpowiedniej renty.
Podstawa prawna: Art. 444 § 2 k.c.
W przypadku całkowitej utraty zdolności do wykonywania pracy zarobkowej, renta uzupełniająca stanowi różnicę między rentą z tytułu niezdolności do pracy a zarobkami, jakie poszkodowany uzyskałby, gdyby był zdolny do pracy. Natomiast poszkodowanemu, który zachował częściową zdolność do pracy, przysługuje renta odpowiadająca różnicy między dochodami, jakie mógłby osiągnąć, gdyby nie uległ wypadkowi a sumą renty z tytułu niezdolności do pracy i wynagrodzenia, jakie jest w stanie w konkretnych warunkach uzyskać, przy wykorzystaniu swej zmniejszonej zdolności do pracy.
Niezdolność do pracy jest nie tylko przesłanką renty wyrównawczej, ale jako czynnik mający istotny wpływ na poczucie doznanej przez poszkodowanego krzywdy, stanowi element współkształtujący wysokość zadośćuczynienia. Na krzywdę poszkodowanego składają się nie tylko cierpienie fizyczne w postaci bólu i innych dolegliwości, ale również cierpienie psychiczne. Polega ono na ujemnych uczuciach towarzyszących cierpieniu fizycznemu lub następstwom uszkodzenia ciała czy rozstroju zdrowia – zwłaszcza trwałym lub nieodwracalnym – do których zaliczyć można utratę zdolności do zarobkowania lub wykonywania wybranego przez siebie zawodu.
Pamiętaj: Jest rzeczą oczywistą, że brak zatrudnienia i zdolności do pracy wpływa na pogłębienie uczucia "bezużyteczności społecznej", bezradności i będzie powodem negatywnych przeżyć psychicznych.
Orzecznictwo: Wyrok Sądu Okręgowego w Częstochowie z dnia 12 października 2005 roku (VI Ca 663/05)
Każdy, korzystając z przypisanych mu praw i wolności, wyrażonych zwłaszcza w Konstytucji RP, powinien mieć możliwość swobodnego wyboru zawodu, który chce wykonywać. Jeśli więc pojawi się jakaś przeszkoda, spowodowana czynem niedozwolonym, podmiot, po którego stronie leży odpowiedzialność, ma obowiązek wynagrodzić poszkodowanemu cierpienia, które wypływają z niemożności realizacji jego planów. Orzeczenie niezdolności do pracy świadczy również o skali obrażeń, jakich doznała osoba poszkodowana, co nie pozostaje bez wpływu na poczucie krzywdy i wysokość należnego z tego tytułu zadośćuczynienia.
