Regulacje prawne w przedmiocie obowiązkowych szczepień
Podstawa prawna obowiązku szczepień ochronnych wynika bezpośrednio z art. 5 ust. 1 pkt. 1 lit. b oraz art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, w świetle których osoby przebywające na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej są obowiązane na zasadach określonych w ustawie do poddawania się szczepieniom ochronnym zaś wykaz chorób zakaźnych objętych obowiązkiem szczepień ochronnych oraz wskazanie osób lub grup osób obowiązanych do poddawania się obowiązkowym szczepieniom ochronnym przeciw chorobom zakaźnym, wiek i inne okoliczności stanowiące przesłankę do nałożenia obowiązku szczepień ochronnych na te osoby określono w drodze rozporządzenia.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 18 sierpnia 2011 roku w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych, wydane na podstawie art. 17 ust. 10 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, określa między innymi wykaz chorób zakaźnych objętych obowiązkiem szczepień ochronnych czy osoby lub grupy osób obowiązane do poddawania się obowiązkowym szczepieniom ochronnym przeciw chorobom zakaźnym, wiek i inne okoliczności stanowiące przesłankę do nałożenia obowiązku szczepień ochronnych na te osoby.
Choroby objęte obowiązkiem szczepień ochronnych
Obowiązkiem szczepień ochronnych są objęte następujące choroby zakaźne:
- błonica;
- gruźlica;
- inwazyjne zakażenie Haemophilus influenzae typu b;
- inwazyjne zakażenia Streptococcus pneumoniae;
- krztusiec;
- nagminne zakażenie przyusznic (świnka);
- odra;
- ospa wietrzna;
- ostre zapalenie rogów przednich rdzenia kręgowego (choroba Heinego-Medina);
- różyczka;
- tężec;
- wirusowe zapalenie wątroby typu B;
- wścieklizna.
Trwanie obowiązku poddania się obowiązkowym szczepieniom ochronnym
Obowiązek poddania się obowiązkowym szczepieniom ochronnym przeciw:
1. błonicy obejmuje:
a) dzieci i młodzież od 7 tygodnia życia do ukończenia 19 roku życia,
b) osoby ze stycznością z chorymi na błonicę;
2. gruźlicy obejmuje dzieci i młodzież od dnia urodzenia do ukończenia 15 roku życia;
3. inwazyjnemu zakażeniu Haemophilus influenzae typu b obejmuje dzieci od 7 tygodnia życia do ukończenia 6 roku życia;
4. inwazyjnym zakażeniom Streptococcus pneumoniae obejmuje:
a) dzieci od 2 miesiąca życia do ukończenia 5 roku życia:
• po urazie lub z wadą ośrodkowego układu nerwowego, przebiegającymi z wyciekiem płynu mózgowo-rdzeniowego,
• zakażone HIV,
• po przeszczepieniu szpiku, przed przeszczepieniem lub po przeszczepieniu narządów wewnętrznych lub przed wszczepieniem lub po wszczepieniu implantu ślimakowego,
b) dzieci od 2 miesiąca życia do ukończenia 5 roku życia chorujące na:
• przewlekłe choroby serca,
• schorzenia immunologiczno-hematologiczne, w tym małopłytkowość idiopatyczną, ostrą białaczkę, chłoniaki, sferocytozę wrodzoną,
• asplenię wrodzoną, dysfunkcję śledziony, po splenektomii lub po leczeniu immunosupresyjnym,
• przewlekłą niewydolność nerek i nawracający zespół nerczycowy,
• pierwotne zaburzenia odporności,
• choroby metaboliczne, w tym cukrzycę,
• przewlekle choroby płuc, w tym astmę,
c) dzieci od 2 miesiąca życia do ukończenia 12 miesiąca życia urodzone przed ukończeniem 37 tygodnia ciąży lub urodzone z masą urodzeniową poniżej 2500 g;
5. krztuścowi obejmuje dzieci i młodzież od 7 tygodnia życia do ukończenia 19 roku życia;
6. nagminnemu zakażeniu przyusznic (śwince) obejmuje dzieci i młodzież od 13 miesiąca życia do ukończenia 19 roku życia;
7. odrze obejmuje dzieci i młodzież od 13 miesiąca życia do ukończenia 19 roku życia;
8. ospie wietrznej obejmuje:
a) dzieci do ukończenia 12 roku życia:
• z upośledzeniem odporności o wysokim ryzyku ciężkiego przebiegu choroby,
• z ostrą białaczką limfoblastyczną w okresie remisji,
• zakażone HIV,
• przed leczeniem immunosupresyjnym lub chemioterapią,
b) dzieci do ukończenia 12 roku życia z otoczenia osób określonych w lit. a, które nie chorowały na ospę wietrzną,
c) dzieci do ukończenia 12 roku życia, inne niż wymienione w lit. a i b, narażone na zakażenie ze względów środowiskowych, w szczególności narażone na zakażenie ze względu na czasowe lub stałe przebywanie we wspólnych pomieszczeniach, co umożliwia przeniesienie wirusa i wybuch ogniska epidemicznego, w tym zwłaszcza w domach opieki długoterminowej, domach dziecka, żłobkach i innych instytucjach opiekuńczych;
9. ostremu zapaleniu rogów przednich rdzenia kręgowego (chorobie Heinego-Medina) obejmuje dzieci i młodzież od 7 tygodnia życia do ukończenia 19 roku życia;
10. różyczce obejmuje dzieci i młodzież od 13 miesiąca życia do ukończenia 19 roku życia;
11. tężcowi obejmuje:
a) dzieci i młodzież od 7 tygodnia życia do ukończenia 19 roku życia,
b) osoby zranione, narażone na zakażenie;
12. wirusowemu zapaleniu wątroby typu B obejmuje:
a) dzieci i młodzież od dnia urodzenia do ukończenia 19 roku życia,
b) uczniów uczelni medycznych lub innych uczelni, prowadzących kształcenie na kierunkach medycznych, którzy nie byli szczepieni przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu B,
c) studentów uczelni medycznych lub innych uczelni, prowadzących kształcenie na kierunkach medycznych, którzy nie byli szczepieni przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu B,
d) osoby szczególnie narażone na zakażenie w wyniku styczności z osobą zakażoną wirusem zapalenia wątroby typu B, które nie były szczepione przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu B,
e) osoby zakażone wirusem zapalenia wątroby typu C,
f) osoby wykonujące zawód medyczny narażone na zakażenie, które nie były szczepione przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu B;
13. wściekliźnie obejmuje osoby mające styczność ze zwierzęciem chorym na wściekliznę lub podejrzanym o zakażenie wirusem wścieklizny.
Zwolnienie od poddania się obowiązkowym szczepieniom ochronnym
Od poddania się obowiązkowym szczepieniom ochronnym są zwolnione osoby, które wcześniej poddały się obowiązkowym szczepieniom ochronnym w zakresie wymaganym w rozporządzeniu i posiadają potwierdzającą to dokumentację, pod warunkiem że od wykonania obowiązkowych szczepień ochronnych minął okres nie dłuższy od okresu utrzymywania się odporności.
Konsekwencje uchybienia obowiązkowi poddania się szczepieniom ochronnym
Jak wskazano w wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Kielcach z dnia 21 lutego 2013 roku (sygn. akt II SA/Ke 7/13), obowiązek poddania się szczepieniom ochronnym nie musi być potwierdzony decyzją administracyjną, gdyż wynika on wprost z przepisu prawa, co oznacza, że nie ma podstawy prawnej do jego konkretyzacji w formie decyzji administracyjnej. Podobnie wypowiedział się Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z dnia 1 sierpnia 2013 roku (sygn. akt II OSK 745/12) stwierdzając, że obowiązek poddania się obowiązkowym szczepieniom ochronnym wynika z mocy przepisów ustawowych, nie ma zatem podstawy prawnej do jego konkretyzacji w formie decyzji administracyjnej. Zatem zasadne jest stanowisko Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie, wyrażone w wyroku z dnia 16 kwietnia 2013 roku (sygn. akt III SA/Kr 1103/12) wedle którego, dopuszczalne jest prowadzenie egzekucji administracyjnej obowiązku szczepień ochronnych przeciwko chorobom zakaźnym, wynikającym z art. 5 ust. 1 i art. 17 ust. 1 ustawy z 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi.
Egzekwowanie obowiązku poddania dziecka szczepieniu ochronnemu
Obowiązek poddania dziecka szczepieniu ochronnemu jest bezpośrednio wykonalny – wynika on wprost z przepisów prawa, zaś organem posiadającym ogólną właściwość do prowadzenia postępowania egzekucyjnego w zakresie obowiązków niepieniężnych jest wojewoda (por. uzasadnienie wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z dnia 21 marca 2013 roku, sygn. akt II SA/Po 96/13). W sprawie obowiązkowych szczepień egzekucja może zostać skierowana wobec matki małoletniego. Oczywiście taki sam obowiązek prawny pieczy nad dzieckiem ciąży też na jego ojcu, ale powyższe nie oznacza obligatoryjności jednoczesnego egzekwowania obowiązku od obojga rodziców (por. uzasadnienie wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie z dnia 16 kwietnia 2013 roku, sygn. akt III SA/Kr 1104/12).
Podkreślić należy także, że poddanie dziecka szczepieniom obowiązkowym nie jest przedmiotem swobodnego uznania rodziców. Władza rodzicielska nie daje pola do wolnego wyboru, tylko powinna być sprawowana tak, jak tego wymaga dobro dziecka i interes społeczny (art. 95 § 3 k.r.o.). W przypadku szczepień obowiązkowych małoletniego zgoda przedstawiciela ustawowego nie jest wymagana, chodzi bowiem o spełnienie obowiązku. Swoboda wyboru dotyczy co najwyżej będących do dyspozycji różnych specyfików, włączając w to decyzję co do podania szczepionki skojarzonej. (Por. M. Boratyńska, Szczepienia ochronne małoletnich a wykonywanie władzy rodzicielskiej, PRAWO I MEDYCYNA Tom 3-4 r. 2013, str. 68-88.)
Podstawa prawna:
Art. 5, art. 17 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi.
§1, §2, §3, §4 rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 18 sierpnia 2011 roku w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych.
Art. 95 § 3 ustawy z dnia 25 lutego 1964 roku – Kodeks rodzinny i opiekuńczy.
Źródło:
Teksty orzeczeń Wojewódzkich Sądów Administracyjnych oraz Naczelnego Sądu Administracyjnego pochodzą z Centralnej Bazy Orzeczeń Sądów Administracyjnych dostępnej pod adresem http://orzeczenia.nsa.gov.pl.
