Spis treści
Świadczenie pielęgnacyjne
Zaskarżony przepis dotyczy świadczenia pielęgnacyjnego, do którego ma prawo rodzic albo opiekun faktyczny, który rezygnuje z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, aby sprawować osobistą opiekę nad osobą niepełnosprawną legitymującą się odpowiednim orzeczeniem potwierdzającym niepełnosprawność. Należy wskazać, że nabycie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego jest uzależnione od spełnienia licznych warunków, zarówno przez osobę ubiegającą się o świadczenie, jak i przez osobę wymagającą opieki, określonych przede wszystkim w art. 17 ust. 1, ust. 1a i ust. 5 zakwestionowanej ustawy. W szczególności osoba wymagająca opieki musi być zaliczona do najwyższego, tj. „znacznego”, stopnia niepełnosprawności, a osoba rezygnująca z zatrudnienia nie może mieć prawa do świadczeń zastępujących dochody, czyli np. emerytury. Świadczenie pielęgnacyjne – zgodnie z zaskarżonymi przepisami, obowiązującymi w czasie, gdy skarżący ubiegał się o nie − było uzależnione od kryterium dochodowego. Obecnie przysługuje bez względu na wysokość dochodu rodziny.
Wyłączenie możliwości przyznania świadczenia pielęgnacyjnego
Ustawa o świadczeniach rodzinnych przewiduje szereg wyłączeń możliwości przyznania świadczenia pielęgnacyjnego. W szczególności zaskarżony w niniejszej sprawie przepis, stanowi, że świadczenie to nie przysługuje, jeżeli inna osoba w tej rodzinie ma ustalone prawo do świadczenia pielęgnacyjnego, bądź do dodatku do zasiłku rodzinnego na to lub inne dziecko niepełnosprawne. Ustawodawca wprowadził tym przepisem zasadę, zgodnie z którą na jedną rodzinę może przypadać tylko jedno prawo do świadczenia pielęgnacyjnego, bez względu na liczbę niepełnosprawnych dzieci lub osób dorosłych wymagających opieki oraz liczby osób opiekujących się nimi, spełniających pozytywne przesłanki nabycia tego świadczenia.
W przedmiotowej sprawie skarżącemu, który wychowuje 3 dzieci z najgłębszymi dysfunkcjami, odmówiono prawa do świadczenia pielęgnacyjnego, o które się ubiegał rezygnując z pracy zarobkowej, aby opiekować się niepełnosprawnym synem, tylko dlatego, że jego żona wcześniej uzyskała to świadczenie z tytułu opieki nad ich innym niepełnosprawnym dzieckiem.
Trybunał Konstytucyjny uznał, że zaskarżone rozwiązanie jest niezgodne z art. 71 ust. 1 zdanie drugie konstytucji, zgodnie z którym rodziny znajdujące się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej, zwłaszcza wielodzietne i niepełne, mają prawo do szczególnej pomocy ze strony władz publicznych. Niewątpliwie należy wskazać, że rodziny wychowujące dzieci niepełnosprawne, zwłaszcza więcej niż jedno takie dziecko, znajdują się w trudnej sytuacji społecznej, a z reguły także – w trudnej sytuacji materialnej. Na mocy przepisu art. 71 ust. 1 zdanie drugie konstytucji rodziny takie mają prawo do szczególnej, to jest ponadstandardowej, pomocy, która przysługuje wszystkim rodzinom, także tym, które są w stanie radzić sobie same. Ważnym instrumentem tej szczególnej pomocy dla rodzin znajdujących się w takiej sytuacji społecznej z powodu znacznej niepełnosprawności niektórych jej członków jest właśnie świadczenie pielęgnacyjne. Podmiotem uprawnionym do otrzymania świadczenia pielęgnacyjnego jest członek rodziny – ojciec, matka, opiekun faktyczny, ale jego beneficjentem jest cała rodzina. Celem tego świadczenia ma być częściowa rekompensata dochodu utraconego z powodu rezygnacji z pracy zarobkowej. Jest ono przy tym, co bardzo ważne, powiązane z kontynuowaniem ubezpieczenia społecznego − emerytalnego i rentowego – na koszt publiczny.
Ponadto, Trybunał Konstytucyjny uznał, że w ekstremalnie trudnej sytuacji rodziny wychowującej więcej niż jedno dziecko niepełnosprawne, rezygnacja z pracy jednego rodzica często może się okazać niewystarczająca, ponieważ opiekun ten nie jest w stanie sprawować efektywnie opieki równocześnie nad dwojgiem, czy trojgiem niepełnosprawnych dzieci. Dlatego też prawo powinno w takiej sytuacji stworzyć możliwość rezygnacji z pracy również drugiemu rodzicowi, umożliwiając mu uzyskanie świadczenia pielęgnacyjnego. Trybunał Konstytucyjny wskazał również, że brak takiej możliwości może zmusić rodziców do oddania wszystkich lub niektórych niepełnosprawnych dzieci do publicznego zakładu opiekuńczego, gdzie koszt opieki nad nimi jest nieporównanie wyższy od kosztu świadczeń pielęgnacyjnych dla dwojga rodziców, a opieka nigdy nie będzie tak dobra jak w normalnej rodzinie. Co więcej, zdaniem trybunału Konstytucyjnego – nie bez znaczenia dla ogólnego społecznego rachunku kosztów i zysków pozostaje to, że osoba rezygnująca z pracy zawodowej w celu sprawowania opieki nad niepełnosprawnym członkiem rodziny zwalnia miejsce pracy, które może zająć bezrobotny, na którym nie ciążą tak trudne obowiązki rodzinne.
Podstawa prawna:
art. 17 ust. 5 pkt 4 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2013 r. poz. 1456, 1623 i 1650 oraz z 2014 r. poz. 559, 567 i 1443), w brzmieniu obowiązującym do 13 października 2011 r.
wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 18 listopada 2014 r. (sygn. akt SK 7/11)
