Spis treści
Meritum zagadnienia
Rozważania należy otworzyć krótkim omówieniem terminu „oświadczenie woli”. Otóż oświadczeniem woli jest uzewnętrznienie przez określony podmiot jego decyzji w danej sprawie. Aby zobrazować tę kwestię, można posłużyć się przykładem osoby, która dokonuje zakupu samochodu. Osoba ta, przed zakupem, podejmuje decyzję o zakupie samochodu. Jest to jej akt woli, który należy uzewnętrznić po to, aby wywołał on skutki prawne (innymi słowy, wywołał osiągnięcie celu zakupu auta). Jeżeli omawiana osoba uda się do dealera samochodów i podpisze umowę kupna (sprzedaży) pojazdu, podpis ten będzie świadczył o złożeniu oświadczenia woli tej osoby, na podstawie którego osoba ta nabędzie własność pojazdu i zobowiąże się do zapłacenia kwoty pieniężnej tytułem jego ceny. Obowiązek zapłaty ceny po stronie kupującego i obowiązek przeniesienia własności pojazdu po stronie sprzedającego to treść czynności prawnej (czynnością prawną jest zawarta umowa). Ustawa stanowi, że w razie błędu co do treści czynności prawnej można uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia woli. Jeżeli jednak oświadczenie woli było złożone innej osobie, uchylenie się od jego skutków prawnych dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy błąd został wywołany przez tę osobę, chociażby bez jej winy, albo gdy wiedziała ona o błędzie lub mogła z łatwością błąd zauważyć. Biorąc pod uwagę zaprezentowany przykład, kupujący – aby móc powołać się na błąd – musiałby wykazać, że nie wiedział, iż podpisuje umowę, której skutkiem jest przeniesienie własności pojazdu w zamian za uiszczenie danej kwoty pieniężnej. Musiałby wykazać np., że według niego była to umowa użyczenia (w celu sprawdzenia właściwości samochodu) a nie sprzedaży. Wówczas – gdy sprzedający miał świadomość tego, że postanowienia umowy mogą wprowadzić w błąd drugą stronę, a mimo to nie zwrócił na to uwagi kupującego – będzie można mówić o możliwości uchylenia się kupującego od skutków tak złożonego oświadczenia woli. Inne zasady powoływania się na błąd obowiązują w czynnościach prawnych nieodpłatnych. Do takich czynności należy darowizna. W przypadku zawarcia umowy darowizny błąd nie musi być wywołany przez drugą stronę. Nie musi ona również wiedzieć o błędzie i nie musi mieć możliwości łatwego spostrzeżenia błędu. Jeżeli więc sprzedający samochód mylnie oceni sytuację i uzna zawartą z kupującym umowę darowizny za umowę sprzedaży, owy sprzedający będzie miał możliwość uchylenia się o skutków zawartej umowy.
Definicja błędu
Błąd jest tzw. wadą oświadczenia woli. W orzecznictwie sądowym (por. uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 18 września 2013 r., sygn. akt: I ACa 545/13) podkreśla się, że błędem jest niezgodne z rzeczywistością wyobrażenie osoby składającej oświadczenie woli o dokonywanej czynności, przy czym niezgodność może dotyczyć zarówno faktów, jak i prawa. Niejednokrotnie błąd, w znaczeniu wady oświadczenia woli, jest określany jako błąd postrzegania (błąd widzenia) i polega na fałszywym wyobrażeniu o właściwościach przedmiotu transakcji.
Błąd musi być istotny
Nie każdy błąd uzasadnia uchylenie się od skutków czynności prawnej. Można powoływać się tylko na błąd uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści. Z pewnością osoba, która chce sprzedać samochód i uzyskać z tego tytułu daną kwotę pieniężną, nie ma zamiaru zawierać umowy darowizny.
Podstęp
Jeżeli błąd wywołała druga strona podstępnie, uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu może nastąpić także wtedy, gdy błąd nie był istotny, jak również wtedy, gdy nie dotyczył treści czynności prawnej. Rozpatrując omawiany przykład, do podstępu dojdzie np. wtenczas, gdy sprzedający wykorzysta niewiedzę kupującego i doprowadzi do sprzedaży samochodu o zupełnie innych parametrach aniżeli ten, którego kupno miał na myśli kupujący (innymi słowy, będzie tak wówczas, gdy kupujący wyrazi wole zakupu auta z 2014 roku, a sprzedający celowo doprowadzi do zakupu auta z 2013 roku bez woli i wiedzy kupującego zapewniając, że nabywa on auto z 2014 roku). Podstęp osoby trzeciej jest jednoznaczny z podstępem strony, jeżeli ta o podstępie wiedziała i nie zawiadomiła o nim drugiej strony albo jeżeli czynność prawna była nieodpłatna.
Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli
Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli, które zostało złożone innej osobie pod wpływem błędu, następuje przez oświadczenie złożone tej osobie na piśmie. Uprawnienie do uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu wygasa z upływem roku od jego wykrycia.
Podstawa prawna
Art. 84, art. 86, art. 88 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (tekst jednolity: Dz. U. z 2014 r., poz. 121.).
Orzecznictwo
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 18 września 2013 r., sygn. akt: I ACa 545/13 (tekst orzeczenia dostępny jest w bazie Portalu Orzeczeń Sądów Powszechnych pod adresem http://orzeczenia.ms.gov.pl).
