Spis treści
Skarga konstytucyjna
Trybunał rozpatrywał wniesioną w czerwcu 2011r. przez osobę prywatną skargę konstytucyjną na przepis art. 60§2 i 3 Ustawy z dnia 25 lutego 1964r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy stanowiący o tzw. rozszerzonym obowiązku alimentacyjnym. Polega on na tym, że w przypadku, gdy po rozwodzie nastąpi istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego sąd może orzec alimenty w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku. W ocenie skarżącego kwestionowany przepis narusza zasady demokratycznego państwa prawnego (tj. art. 2 Konstytucji) a w szczególności zasadę prawidłowej legislacji oraz zasadę zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa poprzez brak precyzyjnych przesłanek obowiązku alimentacyjnego pomiędzy rozwiedzionymi małżonkami i jednocześnie brak możliwości ustalania jednolitej wykładni, która byłaby zgodna z wiążącym Polskę europejskim prawem rodzinnym.
Skarżący twierdził również, iż przepis ten jest niezgodny z zasadą równości wobec prawa oraz zasadą proporcjonalności (art. 32 w zw. art. 31 Konstytucji) poprzez badanie po rozwodzie możliwości majątkowych i zarobkowych tylko małżonka wyłącznie winnego rozkładu pożycia, w sytuacji gdy żaden z nich nie znajduje się w niedostatku, a także brak badania czy zwiększenie możliwości majątkowych i zarobkowych nie jest spowodowane rozkładem pożycia i rozwodem. Dodatkowo brak realizacji zasady, iż strony po rozwodzie powinny być materialnie niezależne, oraz branie pod uwagę winy w rozkładzie pożycia jako przesłanki powstania obowiązku alimentacyjnego, skoro obowiązek ten związany jest z zawarciem małżeństwa, a nie jego rozwiązaniem, jest sprzeczne z tymi zasadami. Zdaniem skarżącego kwestionowany przepis narusza również między innymi prawo własności i inne prawa majątkowe (zagwarantowane przez art. 64 w zw. a art. 31 ust. 3 Konstytucji) poprzez uniemożliwienie dysponowania w pełni własnym mieniem przez czas nieokreślony poprzez konieczność badania zarobkowych i majątkowych możliwości jedynie zobowiązanego, przy braku badania w tym zakresie małżonka uprawnionego. Nałożenie na małżonka zobowiązanego obowiązku wykonywania pracy, związanej z największym zyskiem przy jednoczesnym braku takiego obowiązku po stronie małżonka niewinnego powoduje z kolei naruszenie zagwarantowanej wolności wyboru i wykonywania zawodu, tj. art. 65 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
Wyrok TK
Trybunał Konstytucyjny nie podzielił zarzutów skarżącego i uznał kwestionowany przepis za zgodny z Konstytucją. Zdaniem TK wina w rozkładzie pożycia jest uzasadnioną przesłanką przyznawania alimentów. Rozwiązanie to jest zgodne z zasadami prawa rodzinnego oraz konstytucyjną ochroną i opieką państwa nad małżeństwem, zasługuje też na aprobatę z punktu widzenia sprawiedliwości społecznej. Nie należy zapominać, że małżonek zobowiązany ma przyczyniać się jedynie do zaspokojenia uzasadnionych potrzeb małżonka uprawnionego, a alimenty na podstawie zaskarżonego przepisu mogą być przyznawane tylko wtedy, gdy pogorszenie sytuacji majątkowej małżonka uprawnionego jest istotne i jest bezpośrednim skutkiem rozwodu. Jeżeli zaś żądanie alimentów jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego zobowiązany może uchylić się od wykonania obowiązku alimentacyjnego względem uprawnionego, a także wnosić o zmianę orzeczenia w tym zakresie. Rozszerzony obowiązek alimentacyjny stanowi także proporcjonalne ograniczenie wolności wyboru i wykonywania zawodu przez małżonka zobowiązanego do alimentacji. Powoduje on, że ewentualna decyzja co do wyboru zawodu i miejsca pracy przez małżonka zobowiązanego (a w szczególności – co do zaniechania możliwości osiągnięcia wyższych zarobków) nie odbywa się kosztem zaspokojenia usprawiedliwionych potrzeb małżonka uprawnionego do alimentacji. Według sędziów Trybunału brak ustawowych ograniczeń czasowych rozszerzonego obowiązku alimentacyjnego stanowi racjonalną konsekwencję założeń ustrojodawcy dotyczących instytucji małżeństwa. Zawierając małżeństwo, każdy z małżonków dobrowolnie przyjmuje bowiem na siebie zobowiązanie do zaspokajania potrzeb rodziny, które w założeniu ma trwać dożywotnio. W wypadku rozwodu z winy jednego małżonka taka relacja między małżonkami zostaje przedwcześnie skrócona i to jednostronną decyzją jednego z nich. Najbardziej widoczne konsekwencje takiej sytuacji występują w przypadku, gdy małżonek uprawniony poświęcił swoją karierę zawodową dla dobra rodziny, gdyż pogorszenie jego sytuacji majątkowej będzie miało najczęściej charakter trwały i nieodwracalny.
Częściowe odrzucenie skargi
W dniu 15 lutego 2012r., przed przyjęciem skargi do rozpatrzenia, Trybunał odrzucił jej część, dotyczącą zgodności skarżonych przepisów z przepisami międzynarodowymi, tj. Konwencją o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności oraz rekomendacjami Rady Europy. Trybunał przypomniał, że przedmiotem skargi do Trybunału Konstytucyjnego może być zgodność przepisów, które były podstawą ostatecznego orzeczenia, z normami Konstytucji wyrażającymi wolności, prawa lub obowiązki jednostki, a nie z konstytucyjnym obowiązkiem przestrzegania przez Polskę wiążącego ją prawa międzynarodowego.
